PDF Formatında görmek için tıklayınız.
|
İçindekiler
Belirlenmesi (Minumum) 2-13
Tahkikleri 5-5
Tahkikleri 5-6
Gerilme - Sehim ve Birleşim Hesapları 6-7
Tahkiki 6-12
Mevcut Çatı Kaplama Elemanlarına bağlantı Tahkiki 6-13
İşlemleri 7-14
Yapıda (Çatıda) Alınacak Özel Önlemler 8-14
12. Ekler 12-19
Kısaltmalar
Bu Tip Şartnamenin amacı, güneş ışınımından elektrik üretilmesi için PV sistemine dayalı elektrik santrallerinin tasarım, uygulama ve devreye alınmasına yönelik, ilgili mevzuat, ilgili teknik mevzuat ve ulusal/uluslararası standartlara uygun olarak şebeke ile paralel çalışan santraller için gerekli koşul ve bilgileri içermektedir. Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik (LÜY) kapsamında, kurulu gücü 30kWp (toplam DC çıkış gücü) güce kadar olan şebeke ile paralel çalışan PV santrallerin bağlantısında uyulması gereken şartları içermektedir. Ayrıca, akülü sistemler ile ilgili bölüm Ek A’da anlatılmıştır. Bu Şartname, 50 Hz., 1000 V AC veya 1500 V DC gerilim değerlerine (bu değerler dahil) kadar anma gerilimi olan güneş enerjisine dayalı fotovoltaik tesislerinin, güvenli ve düzgün çalışmasını sağlayacak tasarım, uygulama ve işletme kurallarının belirlenmesi amacıyla hazırlanmıştır
Bu Şartname;
Herhangi bir tesisin bu Şartname kapsamına girip girmeyeceği konusunda bir kararsızlık ortaya çıkarsa; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın bu konuda vereceği karar geçerlidir. Aşağıdaki tesisler bu Şartnamenin kapsamına girmez:
Bu Şartname, Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik ve Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Bu şartname kapsamındaki PV sistemin tasarımı ve kurulumunda kullanılan tüm teçhizat aşağıdaki Türk Standartları (TS) Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC, EN, HD, ISO) Standartları ve diğer standartların yürürlükteki en son baskılarına uygun olacaktır. Aşağıdaki tabloda yer almayan ancak teknik şartnamenin ilerleyen bölümlerinde atıfta bulunulan standartlar için de aynı durum söz konusu olacaktır.
Tanımlar; alfabetik sıraya göre aşağıda belirtilmiştir. AC Bölüm: PV sistemlerinin, tasarım ve kurulumlarında evirici AC çıkışı ile şebeke bağlantı noktası arasındaki kısımı belirtir. Acil durum anahtarlaması : Beklenmedik şekilde oluşabilen bir tehlikeyi mümkün olduğu kadar hızlı olarak gidermek için yapılan işlemdir. Acil durum durdurması : Tehlikeli olan bir hareketin durdurulması için öngörülen acil durum anahtarlamasıdır. Adalanma: Dağıtım sisteminin üretim tesisi bulunan bir bölgesinin enerjili kalacak şekilde dağıtım sisteminden fiziksel olarak ayrılmasıdır. Alçak gerilim (AG) : Etkin şiddeti 1000 Volt ve altındaki gerilimdir. Normalde, çok düşük gerilim seviyesinden yüksek fakat, ana (faz) iletkenler arasında 1000 V AC veya 1500 V DC değerlerini veya iletkenler ile toprak arasında 600 V AC veya 900 V DC değerlerini aşmayan gerilimdir. Tesisatın işletme gerilimi, anma gerilimi değerinden, izin verilen tolerans sınırları içinde kalan bir miktar kadar farklı olabilir. Ana dağıtım tablosu : Yapı bağlantı kutusundan tüketicinin ilk dağıtım noktasına gelen besleme hattının bağlandığı, anahtarlama veya koruma cihazlarının (sigortalar, devre ayırıcılar, artık akım cihazları gibi) nötr ve koruma devresi iletkenleri terminalleri ile birleştirilmesinden oluşan bir donanımdır. Ayırma cihazları, tablo içerisinde veya ayrı yerlerde olabilir. Ana kolon hattı : Yapı bağlantı kutusundan tüketicinin ilk dağıtım noktasına (ana dağıtım tablosu) kadar olan besleme hattıdır. Anahtar : Kısa devre akımı gibi anormal durumları belirlenen süre için taşıyan, normal devre şartları altında, taşıma ve kesme yapabilme kabiliyetleri olan mekanik bir cihazdır. Anahtar kısa devrede kapama yeteneğine sahip olabilir ancak kısa devre akımlarını kesemez. Anahtarlama düzeni : Bir elektrik tesisatının işletilmesi, düzenlenmesi, korunması veya diğer kontrolleri için, ana veya yardımcı anahtarlama cihazları topluluğudur. Anma gerilimi (Nominal gerilim) : Bir tesisatın veya tesisat bölümünün tanımlandığı gerilimdir. Artık akım : Tesisatın bir noktasında faz ve nötr hatlarından geçen akımların fazör toplamından arta kalan akımdır. Artık akım anahtarı (RCD) : Belirlenen şartlar altında, artık akım değeri, eşik değerine ulaştığında, kontakları açmak için tasarlanmış bir mekanik anahtarlama cihazı veya cihazlar topluluğudur. Aşırı akım algılanması : Bir devredeki akım değerinin, belirli bir süre boyunca önceden belirtilen bir değeri aşmasının belirlenmesidir. Aşırı akım : Beyan değerinden büyük bütün akımlardır. İletkenler için beyan değeri, akım taşıma kapasitesidir. Aşırı yük akımı : Bir devrede hata yok iken, oluşan aşırı akımdır. Ayırıcı : Ayırma için belirtilen şartlara uyan mekanik bir anahtarlama cihazıdır. Ayırma : Güvenlik amacıyla tesisatın tamamının veya bir bölümünün bütün elektrik enerjisi kaynaklarından ayrılması suretiyle beslemesinin kesilmesidir. Aynı anda erişilebilen bölümler : Bir insan veya diğer bir canlı tarafından aynı anda dokunulabilen iletkenler veya iletken bölümlerdir. (Gerilim altındaki bölümler, açıktaki iletken bölümler, yabancı iletken bölümler, koruma iletkenleri, topraklama elektrotları.) Beklenen (olası) hata akımı : Normal çalışma şartları altında, potansiyel farkına sahip iletkenler arasında veya gerilim altında bulunan bir iletken ile açıktaki iletken bölümler arasında hata sonucu oluşması muhtemel bir akım değeridir. Beyan değeri (Donanımın etiket değeri) : Elektrik donanımının üreticisi tarafından tasarımlandırıldığı ve donanımın çalıştırılması için öngördüğü ve donanımın etiketinde belirtilen değerdir. Çalıştırma artık akımı: Belirlenen şartlar altında, bir artık akım cihazının çalışmasını sağlayan akımdır. Çarpma akımı : Bir insanın veya diğer canlının vücudundan geçen, çarpmaya ve tehlikeli etkilere sebep olabilecek özellikleri bulunan akımdır. Çift yalıtım : Temel ve ek yalıtımın her ikisini de içeren yalıtımdır. Çok düşük gerilim : Normalde, iletkenler veya iletkenler ile toprak arasında, 50 V a.a. veya dalgacıksız 120 V d.a. değerlerini aşmayan gerilimdir. Çok düşük güvenlik gerilimi [SELV] : Elektrik çarpma tehlikesi doğurmayan diğer sistemlerden ve topraktan elektriksel olarak ayrılmış, çok düşük gerilim sistemidir. Çok düşük koruma gerilimi [PELV] : Topraklama sisteminden elektriksel olarak ayrılmamış fakat, farklı şekilde SELV ile ilgili tüm şartları yerine getiren, çok düşük gerilim sistemidir. Çoklu koruma topraklaması, [PME] : Bir tesisatın nötr iletkeninin birçok noktada topraklanmasıdır. Özellikle TN-C-S sistemlerinde bulunan bir topraklama düzenlemesidir. Dağıtım devresi : Tesisatın başlangıcını, anahtarlama düzeni veya kontrol düzeninin bir parçasına, bir dağıtım panosuna bir veya daha çok son devreye veya tüketim aracına bağlayan gerilimli devredir. Bir dağıtım devresi, ayrıca, bir tesisatın başlangıcını, merkezden uzak bir binaya veya ayrı bir tesisata bağlayabilir. Bu duruma bazen alt ana devre denir. Dağıtım şebekesi : Şebekenin akım kaynağından tüketici tesisine kadar olan bölümüdür. Dağıtım tablosu : Bir veya daha çok gelen besleme devresi ile bir veya daha çok giden devreyi birleştiren, anahtarlama veya koruma cihazlarının (sigortalar, devre ayırıcılar, artık akım cihazları gibi) nötr ve koruma devresi iletkenleri terminalleri ile birleştirilmesinden oluşan bir donanımdır. Ayırma cihazları, tablo içerisinde veya ayrı yerlerde olabilir. DC bölüm: PV sistemlerinin, tasarım ve kurulumlarında PV hücreleriyle eviricilerin DC giriş terminalleri arasındaki kısımdır. Denge Bileşenleri: Fotovoltaik güç sistemindeki fotovoltaik dışındaki diğer tüm bileşenleri (sigorta, evirici, bağlantı elemanları, mekanik destek üniteleri, batarya vb.), Devre kesici : Normal yük akımlarını taşıma ve kesme kapasitesine göre imal edilmiş ve ayrıca önceden belirlenmiş kısadevre akımlarını taşıyabilecek şekilde otomatik kesme yapabilecek bir cihazdır. Genelde, seyrek olarak kullanılmasına rağmen bazı tipleri sık anahtarlama için de uygundur. Devreye alma: Gerekli kontrollerin yapılmasının ardından, bir sisteme ait tesisat elemanlarının ilk çalıştırmasının yapılması işlemidir. Otomatik Sigorta (Minyatür devre kesici (MCB) - Anahtarlı otomatik sigorta) :Termik-manyetik eşik değerleri ayarlanamayan tip devre kesici. Termik-Manyetik Şalter (Kompakt şalter): Termik-manyetik eşik değerleri ayarlanabilen tip devre kesici. Doğrudan dokunma : İnsanların veya diğer canlıların gerilimli bölümlere dokunmasıdır. Dolaylı dokunma : İnsanların veya diğer canlıların, bir yalıtım hatası durumunda gerilim altında bulunabilen açıktaki iletken bölümlere, dokunmasıdır. Elektrik Tesisatçısı veya Tesisatçı: Elektrik yapım işini üstlenen ve ilgili idarelere karşı yururlukteki kanunlara, yonetmeliklere, imar planına, ruhsat ve eki projelerine, Turk Standardlarına, teknik şartnamelere, iş guvenliği ile ilgili tuzuğe, ilgili diğer tum mevzuat hukumlerine, fen, sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak tamamlanmasından, tesisatın sağlamlığından, niteliklerinden, usulsuz ve tekniğe aykırı yapılmasından doğacak zararlardan sorumlu olan kişi, Eşpotansiyel bölge : İçerisindeki açıktaki iletken bölümler ve yabancı iletken bölümler, yaklaşık aynı potansiyelde dengelenmiş bir bölgedir. Bu sayede, hata durumlarında, aynı zamanda ulaşılabilen açıktaki ve yabancı iletken bölümler arasındaki potansiyel farkı, elektrik çarpmasına sebep olmaz. Evirici: Doğru akımı tek fazlı ya da çok fazlı değişken akımlara çeviren elektrik enerjisi dönüştürücüdür. Faz iletkeni (L1, L2, L3) : Nötr iletkeni (N), koruma iletkeni (PE) veya PEN iletkeni dışında, elektrik enerjisinin taşınması için kullanılan bir a.a. sistemi iletkenidir. Fonksiyonel anahtarlama : Normal çalışma amaçları ile bir tesisatın tamamını veya bir bölümünü “devreye almak” veya” devreden çıkarmak” veya besleme kaynağını değiştirmek için yapılan bir işlemdir. Fonksiyonel çok düşük gerilim (FELV) : SELV veya PELV şartlarını sağlamak için gerekli olan koruma önlemlerinin tamamının uygulanmadığı, çok düşük gerilim sistemidir. Fotovoltaik Güç Sistemi: Giriş kaynağı olarak fotovoltaik modüllerden gelen güneş elektriğini kullanan ve bağımsız bir elektrik ağına veya şebekeye elektrik enerjisi besleyen elektrik üretim tesisini ve bunun tüm bileşenleridir. Fotovoltaik (PV): Güneş ışınımından doğrudan elektrik üreten cihazlar. Gerilimli bölüm: Normal kullanımda enerjilenmesi amaçlanan, nötr iletkeni dahil ancak PEN iletkeni hariç, bir iletken veya iletken bölümüdür. İlgili mevzuat: Elektrik piyasasına ilişkin kanun, yönetmelik, tebliğ, genelge ve Kurul kararlarıdır. İlgili şebeke işletmecisi: İlgisine göre TEİAŞ’ı, dağıtım şirketini veya OSB dağıtım lisansı sahibi tüzel kişidir. İlgili teknik mevzuat: Bakanlık tarafından çıkarılan ilgili yönetmelik, tebliğ ve diğer düzenlemedir. İzolasyon: Güvenlik nedenleriyle beslemenin elektrik tesisinin tamamının ve bir kısmının tesisteki bütün üreteçlerden ayrılmasıyla vasıtasıyla kesilmesidir. İzolasyon Trafosu: Giriş ve çıkış sargılarının elektriksel olarak çift ya da güçlendirilmiş yalıtım ile ayrıldığı trafodur. Kanun: 14/3/2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununu, Kısa devre akımı (Isc): PV modüllerin, PV dizilerin, PV dizelerinin ve PV generatörlerin standart koşullardaki kısa devre akımıdır. Kişisel Koruyucu Donanım (Kkd): Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç, gereç ve cihazlar. Koruma iletkeni akımı : Normal çalışma koşulları altında bir koruma iletkeninden akan elektrik akımıdır. Koruma iletkeni : Elektrik çarpmasına karşı belli koruma önlemlerinde öngörülen ve aşağıdaki bölümlerden herhangi birine elektriksel olarak bağlanması amaçlanan iletkendir.
Nötr iletkeni : Bir sistemin nötr noktasına bağlanmış olan ve elektrik enerjisinin taşınmasına katkıda bulunabilen bir iletkendir. Bu yönetmelikte aksi belirtilmedikçe, bu terim IT veya d.a. sistemlerindeki orta iletkeni de ifade eder. Ortam sıcaklığı : Donanımın kullanılacağı yerdeki havanın veya diğer bir ortamın sıcaklığıdır. PEN iletkeni : Koruma iletkeni ve nötr iletkeninin görevlerini birleştiren topraklanmış iletkendir. Potansiyel dengeleme iletkeni : Donanımın açıktaki iletken bölümlerini ana topraklama barasına veya bağlantı ucuna bağlayan bir koruma iletkenidir. PV A.C. Modül: A.C. elektriksel arabirim terminallerine sahip dönüştürücünün PV modüle entegre edilmesiyle oluşan bütünleşik cihaz. D.C girişlerine ulaşım mümkün değildir. PV Dizi: PV modüllerinin ve diğer gerekli bileşenlerin bir doğru akım kaynağını oluşturmak için mekanik ve elektriksel olarak entegre hali. PV Dizi kablosu: PV dizinin çıkış kablosu. PV Dizi Bağlantı Kutusu: Bir PV dizesinin bütün dizilerinin elektriksel olarak birbirine irtibatlandırıldığı ve koruma malzemelerinin yerleştirildiği muhafaza. PV Dize: Gerekli çıkış geriliminin üretilmesi bir birine seri bağlanmış ve paralellenmiş belirli sayıdaki PV modül dizisidir. PV Hücre: Güneş radyasyonu gibi bir ışığa maruz kaldığında elektrik üretebilen temel PV cihazı. PV Şarj Kontrol Cihazı: PV dizesi ve akü arasındaki arayüzü sağlayan bir cihazdır PV D.C. Ana Kablosu: PV dizesi bağlantı kutusu ile PV inverterin DC terminalleri arasındaki bağlantı kablosu Şebeke Bağlantılı PV Sistemi: Mevcut elektrik şebekesiyle “paralel” çalışan bir PV generatör PV Kurulum: PV güç besleme sisteminin monte edilmiş hali PV İnverter (PV çevirici olarak da bilinir): D.C. voltaj ve D.C akımı A.C. voltaj ve A.C. akıma dönüştüren cihaz PV Kilowat Tepe (kWp): PV modülün nominal güç çıkışını derecelendirmek için kullanılan birim PV Modül Maksimum Seri Sigortası: Sağlanan değer modül üreticisi tarafından modül etiketi veya veri sayfasında (bir gerekliliktir IEC 61730-2) PV Modül: PV hücrelerinin biribirine çevresi korumalı olacak şekilde bütünüyle montajıdır PV Maksimum Güç Noktası İzleme (MPPT): İnverter D.C. giriş tarafında dizeden gelen gücü gerilim ve akımı tarayarak maksimum seviyeye çıkarmak için tasarlanmış bileşen. PV Öz Temizlik: Yeterince dik eğimli PV dizisine gelen yağmur, dolu vb.nin temizleme etkisi PV Dizi Kablosu: Bir PV dizisindeki PV modülleri birbirine bağlayan kablo PV Dizi Sigortası: Tek bir PV dizisini korumak için kullanılan sigorta PV Besleme Kablosu: Bir PV çeviricinin AC terminallerini dağıtım devresine bağlayan kablo PV Standart Test Koşulları (STC): PV hücreler ve modülleri için belirtilen test koşulları (25 ° C, ışık şiddeti 1000W/m2, hava kütlesi 1,5) Sınıf I donanım: Elektrik çarpmalarına karşı sadece temel yalıtım ile yetinilmeyerek, tesisatın sabit çekilen hattı içerisindeki bir koruma iletkenine, açıktaki iletken bölümlerin bağlantısını da içeren bir donanımdır. Sınıf II donanım: Elektrik çarpmalarına karşı sadece temel yalıtım ile yetinilmeyerek, ilave yalıtım önlemleri alınmış ancak içerisindeki donanımın açıktaki metal bölümlerle bir koruma iletkeni ile bağlantı zorunluluğu olmayan ve tesisatın sabit çekilen hattı üzerinde güvenlik önlemleri alınmamış olan donanımlardır. Sınıf III donanım: SELV’e göre elektrik çarpmalarına karşı koruma sağlanan ve SELV’de belirtilenden daha yüksek gerilim değerleri oluşmayan donanımlardır. Sıralamalı Anahtar: Tüm kutuplarının kontaklarını aynı anda veya belirli bir sırada kapayacak veya açacak şekilde düzenlenmiş bir anahtardır. Sıralamalı devre-kesici: Kontaklarının çalışma sırası birbirine belirli bir düzende bağlanmış tüm kutupları aynı anda veya belirli bir sırada kesecek şekilde düzenlenmiş bir devre kesicidir. Sigorta buşonu: Sigorta cihazının, içinden geçen akımın değeri yeterli bir süre için verilen değeri aştığında eriyen bir elemanı bulunduran kısmıdır. Genelde içerisi ark söndürücü bir ortam ve buşon bağlantı uçlarına irtibatlandırılmış bir veya paralel bağlı birkaç erime elemanından oluşan bir cihazdır. Sigorta taşıyıcı (Sigorta altlığı, gövdesi, kapak) : Bir sigortanın buşonunu taşımak için tasarlanmış kısmıdır. Sigorta: Özel tasarımına ve düzenlenmiş parçalarına göre, sigorta taşıyıcısı ve sigorta buşonundan oluşan cihazdır. Şebeke : Bir elektrik iletim ve/veya dağıtım sistemini, Şebeke Bağlantılı Sistem: Elektrik şebekesi ile paralel bağlı olarak çalışan fotovoltaik güç sistemi. Şebeke Bağlantısız Sistem: Elektrik şebekesi ile bağlantısı olmayan fotovoltaik güç sistemi. Takviyeli yalıtım : Tehlikeli gerilimli bölümlerde, elektrik çarpmasına karşı ilgili standartta şartları belirtilen çift yalıtım ile eşdeğer derecede korunma sağlayan özel bir yalıtımdır. Takviyeli yalıtımın, tek tabakalı homojen bir yalıtkan olması şart değildir. Bu yalıtım ayrı ayrı denenemeyen birkaç tabakadan oluşabilir. Tasarım akımı : Normal işletmede bir devreden geçmesi öngörülen akımdır. (alternatif akımda etkin değer) Tehlike : İnsanların ve diğer canlıların can güvenliğini tehlikeye atacak, yaralanmasına sebep olacak durumlardır. Aşağıda belirtilen hallerde oluşurlar: - Elektrik enerjisinin kullanımından doğan yangın, çarpılma ve yanıklar, - Elektrikle çalışan donanımın mekanik hareketi, (Elektrikle çalışan donanımın elektriksel olmayan kısımlarına ait bakım sırasında, acil durum anahtarlaması veya elektriksel ayırma ile koruma önlemi alınacaktır.) Tehlikeli gerilim: Çok düşük gerilim değerlerini aşan gerilim değerleridir. Temel yalıtım : Elektrik çarpmasına karşı temel korumayı sağlayan, gerilimli bölümlere uygulanan yalıtımdır. Test İşlemi: Yapımı tamamlanmış fotovoltaik güç sisteminin elektriksel ve mekanik dayanımının; belirlenmiş yöntemlerle ölçülmesi. Topraklama: Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme (elektrot) bağlanmasıdır. Topraklanmış eş merkezli kablo: Veri iletiminde kullanılmak üzere imal edilmiş, ana iletkeni kablo ekseninde, diğer damarı, ana iletkenin çevresine örgü şeklinde yerleştirilmiş ve toprakla irtibatlandırılmış kablodur. Tüketici tesisi: Yapı bağlantı kutusundan sonraki donanımın tümüdür. Yabancı iletken bölüm: Elektrik tesisatının bir bölümünü oluşturmayan ve genel olarak toprak potansiyelinde bulunan iletken bölümdür. Yalıtım : Bir iletkeni, kaplayan saran veya destekleyen iletken olmayan bir malzeme ile yapılan işlemdir. Yapı bağlantı hattı: Dağıtım şebekesi ile yapı bağlantı kutusu arasındaki bağlantı hattıdır. Yapı bağlantı kutusu: Yapıların elektrik tesislerini şebekeye bağlayan, koruma elemanlarının tesis edilmesini ve aynı zamanda genel elektrik şebekesinden tüketici tesisine elektrik enerjisi verilmesini sağlayan bir düzendir. Voc: Açık devre DC gerilim
Yukarıdaki maddede bulunmayan tanımlar için ilgili mevzuat, ilgili teknik mevzuat ve standartların tanımları geçerlidir.
Modüller aşağıdaki uluslararası standartlara uymalıdır:
Genellikle Sınıf-II modüllerin kullanılması ve dize açık devre voltajının 120 V’tan daha büyük olması tavsiye edilmektedir.
Standartlara uygun bir kurulum için - modüller sertifikalı ve TSE ürün veri tabanında kayıtlı olmalıdır.
PV sistemin uygulanacağı mevcut yapılarda, TSE 498 Yük Yönetmeliğinin ve/veya uluslararası standartların öngördüğü rüzgar, kar vb. yüklere karşı dayanımlı PV modüller ve ürünler kullanılmalıdır. PV sistemleri, TSE 498 Yük Yönetmeliğinin ve/veya uluslararası standartların gereksinimlerini karşılayacak şekilde tasarlanmalı ve kurulumu yapılmalıdır. Ulusal/uluslarası standartlara göre test edilmiş ve onaylanmış ürünlerin kullanılması zorunludur. Binaya entegre sistemler için özel olarak imal edilmiş PV sistemler Ulusal/uluslarası standartlara (Binaya Entegre Sistemler için Özel Olarak Üretilmiş PV Ürünleri) göre test edilmiş ve onaylanmış ürünler kullanılmalıdır.
Sistemdeki tüm DC bileşenlerin akım-gerilim değerlerinin belirlenmesi (kablolar, ayırıcılar, anahtarlar, bağlantı elemanları, vb) aşağıdaki gibi güvenlik faktörleri uyarınca PV dizesinin ilgili bölümünün en yüksek gerilim ve akımına göre belirlenir. Diziyi oluşturan seri / paralel bağlı modüllerin gerilim / akımları hesaba katılmalıdır. Ayrıca her bir modülün maksimum güç çıkışı da göz önünde bulundurulmalıdır. DC sistemde gerilim ve akım gereksinimlerini göz önüne alınırken, ortaya çıkabilecek maksimum değerlerin hesaplanması gerekir. Maksimum değerler modül üreticisinden elde edilen iki farklı PV modül parametresinden kaynaklanır. Bu parametreler; açık devre gerilimi (Voc) ve kısa devre akımı (Isc)’dır. Modül üreticisi kataloglarında beyan edilen Voc ve Isc değerleri, standart test koşulları (stc) 1000 W/m² ışınım, hava kütlesi 1.5 ve 25 °C hücre sıcaklığı için geçerlidir. Standart test koşulları dışındaki modül
çalışmasını önemli ölçüde Voc (STC) ve Isc (STC) değerleri büyük ölçüde etkileyebilir. Bu değerlerin sahada değişimi, ışık şiddeti ve özellikle sıcaklık STC değerlerinden önemli ölçüde sapabilir. Aşağıdaki yükseltme katsayıları maksimum değerler için uygulanabilir.
Tüm DC bileşenleri minimum akım/gerilim değerleri aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır.
Tüm DC bileşenleri minumum aşağıdaki durumlarda değerlendirilmesi gerekir.
Bu artış, yukarıdaki hesaplamaya ek olarak uygulanacaktır.
Not: PV modüllerinin bazı türleri standart mono-ve çok kristalli modüllerden farklı sıcaklık katsayılarına sahiptir. Artan ışınımın etkileri de daha belirgin olabilir. Bu gibi durumlarda, kristal silisyum modülleri için kullanılan yükseltme faktörleri olası gerilim/akım artışını kapsamıyor olabilir. Buna ek olarak bazı ince film modülleri ilk haftalarda güneş ışığına maruz kaldığında oldukça yüksek bir elektrik çıkışına sahip olabilir. Bu artış sıcaklık / ışınım şiddeti değişimi ile açığa çıkanın üstündedir. Tipik olarak bu çalışma periyodu sırasında Voc, Isc çıkış (ve nominal güç çıkışı) standart çarpım faktörü kullanılarak hesaplanan herhangi bir değerin üzerinde olacaktır. İnverterin bu durumda aşırı boyutlandırmasını önlemek için bu süre zarfında PV dizesinin inverter bağlantısı yapılmamalıdır. Kesin bilgi için modül üreticine başvurulmalıdır.
Her zaman riski azaltmak için gerilimin minimum düzeyde tutulması arzu edilir, ancak birçok sistemde d.c gerilim risk için kabul edilebilir değerleri (genellikle 120V civarında) aşacaktır. Bu durum gerçekleştiği zaman, çift izolasyon şok koruma görevi için uygulanır. Bu durumda akım/gerilim değerleri uygun olarak belirlenmiş kabloların, bağlantı elemanlarının ve panoların kullanımı TS HD 60364-4’te belirlenen önlemlerin yerine getirilmesi bakımından önemlidir. PV dize geriliminin 120V geçmesi durumunda; TS HD 60364-4 standardında “çift ya da kuvvetlendirilmiş yalıtım” tedbirine uygun olarak çift izolasyon (hem temel hem de tamamlayıcı izolasyonu kapsayacak şekilde) veya güçlendirilmiş izolasyon, uygun bir katman ve birimlerin birbirinden ayrıştırılması DC devrenin tamamında uygulanmalıdır. PV dize açık devre geriliminin 1000V geçmesi durumunda yüksek gerilimli sistemlerdeki ilave zorluklar ve tehlikelerden dolayı PV dizesi bina üzerine kurulmamalıdır. Buna ilaveten sisteme erişim usta deneyimli ve eğitimli kişilerle kısıtlanmalıdır.
Kablo akım/gerilim değerleri TS HD 60364 (IEC 60364) standartına göre belirlenmelidir. Bu hesaplamalarda yükseltme katsayıları da kullanılmalıdır. TS HD 60364 (IEC 60364) standartında açıklanan ve yaygın olarak kullanılmakta olan kablolar için kullanılan düzeltme katsayıları göz önünde bulundurulmalıdır. Kablolar, STC’deki dize maksimum çalışma gücünde dize ve inverter arasındaki gerilim düşümünün yüzde ikinin (%2) altında kalmasını sağlayacak şekilde seçilmelidir.
Hata riskinin en küçük seviyede olması için fotovoltaik DC kablo mesafeleri mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. Not: Bölüm 2.1.12 (uzun kablo mesafeleri için ilave d.c. korumalar) bölümünü de inceleyiniz. Şebeke bağlantılı bir PV sistemin DCtarafında kullanılan kabloların seçimi çalışılması muhtemel ortama göre ortam sıcaklığı, kablo döşeme tipi, kabloların birbirine olan etkisi (grup faktörü), gerilim ve akım koşullarına göre seçilmelidir. Bunlar özellikle PV modüllere yakın bölümlerde ışınımın ve akımın sıcaklığı arttırma etkisini göz önüne almalıdır. Bu amaçlar için tasarlanmış “solar kablolar” piyasada bulunmaktadır ve tesislerin tamamında bu kablolar kullanılmalıdır. IEC tarafından solar kablolarla ilgili bir standart hazırlanmaktadır ve bu standart yayınlanır yayınlanmaz buna uyulması beklenecektir. O zamana kadar solar kablolarda UL 4703 ya da TUV 2 Pfg 1169 08.2007 uygunluğu aranabilir. PV dizelerinin arkasına mont edilen kabloların -15/80 derece sıcaklık aralığında çalışması gerekir. Kabloların toprak hata ve kısa devre risklerini en düşük seviyeye indirecek şekilde seçilmesi ve uygulanması gerekmektedir. Bunu başarmak için kablonun koruması şu şekillerde güçlendirilir.
Dış ortam kabloları ultraviyole (UV) ışınıma dayanımlı ve su geçirmez olmalıdır. PV modüllerin arkasına monte edilenler gibi dışsal etkilere maruz kalması muhtemel kablolar dizelerin /modüllerin termal/rüzgar hareketlerine uyum sağlayacak şekilde esnek (çok telli) olmalıdır. Solar kabloların elektrik şoklarına karşı koruma için temel özelliğinin çift ya da kuvvetlendirilmiş izolasyon olması bakımından duvar altına ve bina yapısı içinde dışarıdan fark edilmeyen bölümlere mekanik hasarların tespitinin çok zor olacağı ve bunun da şok ve yangın riskini arttıracağı için döşenmemelidir. Eğer bu durumdan kaçınılamıyorsa iletkenlerin mekanik zorlamalara maruz kalması kablo kanalları ve boruları kullanılarak engellenmeli ya da IEC 6034 standardında belirtilen koşullara uygun çelik zırhlı kablolar kullanılmalıdır. PV sistemler için harici kablo renk kodlamasına gerek yoktur. Harici olarak döşenen kabloları UV dayanımına dikkat edilmeli veya kablolar UV’ye maruz kalmayacak alanlara döşenmelidir. PV kabloların UV dayanımı için renkleri siyahtır.
Eğer kablo uzunluğu 20 m ve üzerindeyse DC kablo yollarında yandaki örnek verildiği şekilde etiketleme yapılmalıdır. Her 5 – 10 m’de etiketleme kablo güzergahının belirlenmesi için uygundur ve etiketlerin düzenli bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir. Birden çok PV alt dizesi ya da dizi iletkenlerinin bir bağlantı kutusunda toplanması gerekiyorsa her bir devrenin artı ve eksi kablolarının diğer devrelerin kablolarından kolayca ayırt edilebilmesi için beraber gruplandırılmalı ve etiketlendirilmelidir. Birçok diziden oluşan PV dizesinde, DC tarafta oluşabilecek hata akımlarından dolayı arızalar meydana gelebilir. Bu durumda 2 hususa dikkat edilmesi gerekir: aşırı yüklenmiş dizi kabloları ve aşırı miktardaki modül ters akımları. Bunların her ikisi de yangın risklerinin ortaya çıkmasına sebep olurlar. Dizi sigortalarının kullanılmadığı küçük sistemlerde (maksimum ters akımın modül ters akım dayanımından küçük olması durumunda) temel yaklaşım dizi kablolarının mümkün olan en yüksek hata akımını taşıyabilecek kapasitede seçilmesidir. Bu metotta dizi kabloları her hangi bir hata akımının güvenli bir şekilde taşınabilmesine olanak sağlamalıdır. Böyle bir durumda hata temizlenmez ama aşırı yüklenmiş kablolardaki yangın riski de önlemiş olur. Dizi sigortaları için bölüm 2.1.10’a da bakabilirsiniz. Her birinde M adet modülün bulunduğu N adet paralel dizi için dizi kablolarının seçimi şu şekilde yapılır:
Dizi sigortalarının kullanıldığı sistemlerde kablo kesitleri daha düşük seçilebilir, fakat her durumda düzeltme katsayıları da uygulandıktan sonra, Iz’nin dizi sigorta değerlerinde ve Isc(stc) x 1,25 değerinden daha yüksek olması gerekir.
Her birinde M adet modülün bulunduğu N adet paralel dizi için DC dize (ana) kabloların seçimi şu şekilde yapılır:
Kablo Akım taşıma Kapasitesi(Iz) TS HD 60364-4 standartına göre hesaplanmalıdır. Bu durumda kablo döşeme şekli, güneş ışınım etkileri ve gruplama gibi kurulum şartları da hesaplamaya dahil edilmelidir.
Fotovoltaik sistemlere özel erkek ve dişi konektörler üreticiler tarafından modüllere mont edilmiş halde gelir. Bu konektörler güvenli, dayanıklı ve etkili elektriksel kontak sağlarlar. Ayrıca montaj da bu konektörler sayesinde daha güvenli ve basit hale gelir. Bir PV sistemde birlikte kullanılan erkek ve dişi konektörler aynı tipte ve TSE EN 50521 (IEC 50521)’e uygun üretilmiş olmalıdır. Farklı marka konektörler ancak her iki markanın da TSE EN 50521 (IEC 50521)‘e uygunluğu belgelendirilirse beraber kullanılabilir.
PV dizilerinde kullanılan konektörler yukarıda dizi kablolarında açıklanan minimum gerilim ve akım anma değerlerine (2.1.5) uyumlu olmalıdır. DC dize (ana) kablolarında kullanılan konektörler yukarıda DC ana kablolarında açıklanan minimum gerilim ve akım anma değerlerine (2.1.6) uyumlu olmalıdır. Konnektörlerin UV, IP ve sıcaklık değerlerinin kullanım alanlarına uygun seçilmesi ve bağlantı yapılacak kabloyla uyumlu olması gerekir. Kişilerin dolaşımına açık yerlerde bulunan konektörlerin ancak bir el aletiyle ve iki farklı hareketle açılabilecek şekilde kilitli yapıda üretilmiş olması ve üzerinde “DC dişi ve erkek konektörleri yük altında ayırmayınız” uyarı yazısının bulunması gerekir. Kablo konektörleri meydana gelebilecek arklanmanın kalıcı zararlara yol açması ihtimaline karşılık yük altında DC anahtarlama ve ayırma için kullanılmamalıdır. Erkek Y konektörler bağlantı kutusu yerine kullanılabilir. Y konektörlerin ulaşılabilir alanlara yerleştirilmesi ve gelecekteki problemlerde kolay ulaşılması için yerlerinin projelerde gösterilmesi gerekir. Gerekmesi durumunda, konektörlerin sıkılması için bağlantıların düzgün ve güvenilir bir şekilde yapılması bakımından özel aletler kullanılır. Doğru aletlerin kullanılmaması ya da aletlerin doğru kullanılmaması elektriksel ve mekanik olarak bağlantıların zayıf kalmasına ve aşırı ısınma / yangın risklerinin ortaya çıkmasına sebep olur.
Konektörlerin doğru sonlandırılması için örnek alet
Genel olarak kablo bağlantıları ya sertifikalı erkek dişi konektörlerle ya da DC bağlantı kutularıyla yapılmalıdır. Fakat her ne kadar kaçınılması gerekse de bazı kısıtlı durumlarda sıralı kablo bağlantısı (ör: lehimleme) yapmak da gerekebilir. Not: Sıralı bağlantıların tasarımında ve uygulanmasında çok dikkatli olunması gerekir. Eğer kaçınılamıyorsa, bu tip bağlantılar kabloların bölüm 2.1.4’te açıklanan “çift ya da güçlendirilmiş izolasyon” (örneğin iki katmanlı, uygun yapışkanlı, sıralı, bir ısıyla büzüşen manşon) doğasına uygun sünmez yapıda olmalıdır.
Eğer birden çok paralel dizi mevcutsa, DC bağlantı kutusu (bazen DC toplama kutusu olarak da adlandırılır) normal olarak paralel dizilerin bir noktada toplandığı yerdir. Kutuda ayrıca dizi sigortaları ve ölçüm noktaları da bulunabilir.
DC bağlantı kutusunda üzerinde “PV dize DC bağlantı kutusu, gün ışığında enerjilidir. Dikkat” uyarı levhası bulunmalıdır. Tüm uyarı levhaları temiz, okunaklı, kolayca farkedilebilir olmalı ve sistem var olduğu sürece bulunmalıdır.
Not: Çalışmakta olan bir PV sistemde gun ışığında enerji olduğu unutulmamalıdır. Kutuyu açan kimsenin bu durumdan haberdar olması gerekir. DC tesisatın tamammındaki kısa devre koruması DC bağlantı kutusunun karkasında ve içindeki malzemelerde de sürdürülmesi gerekir (IEC 60536 ve IEC 61140). Kısa devre korumasının şu şekilde sağlanması tavsiye edilir:
Bir modülün kısa devre akımı çalışma akımın çok az üzerindedir. Bu bakımdan tek dizili sistemlerde bir sigorta kısa devre akımını algılanmaz ve temizlenmez Birden fazla dizinin bulunduğu sistemlerde diğer paralel dizilerdeki akımların bir diziden akması yüksek hata akımlarını ortaya çıkması gibi durumlar görülebilir. Böyle durumlarda aşırı akım koruma cihazlarına gerek duyulur. Aşırı akım koruma tedbirleri sistem tasarımına ve paralel dizi sayısına bağlıdır. Akımların modülün ters akım dayanım değerini aşması durumunda etkilenen modül zarar görme ve yangın riski ortaya çıkar. IEC 61730-2 PV modül güvenlik yeterliliği: Test [5] için gereksinimler ters akım aşırı yüklenme testini içerir. Bu ters akım testi üreticinin maksimum aşırı akım koruması değerinin ve ya maksimum seri sigorta değerinin belirlenmesi prosedüründe uyguladığı bir yöntemdir. Maksimum seri sigorta değerinin üzerindeki hata akımları güvenlik riskini beraberinde getirir ve sistem tasarımı sırasında üzerinde durulmalıdır. N adet paralel dizinin bulunduğu sistemlerde hata durumlarında gözlemlenen Modül Maksimum Ters Akımı şu şekilde hesaplanır: ( ) Bu durumda ( ) modül maksimum seri sigorta değerinden büyük olması durumunda aşırı akım koruması kullanılmalıdır. Bazı hata kombinasyonlarının ortaya çıkma olasılığının diğerlerine göre daha düşük olması nedeniyle bütün kablo ve modüllerin korunması amacıyla dizi sigortaları hem artı hem de eksi kutuplar için kullanılmalıdır. Not: Hata akımlarının modüller risk taşımadığının belirlendiği sistemler için sadece dizi kablo ve konektörleri üzerinde durulmalıdır. Bu durumda ortak yaklaşım dizi kablo ve konektörlerini olası maksimum hata akımlarını taşıyabilecek kapasite yüksek seçmektir. Böyle bir önlem hatayı temizlemez ama kabloların aşırı yüklenmesi nedeniyle ortaya çıkabilecek yangın riskin önler. Eviricide birden çok MPPT girişinin olması ve hata akımlarının bu girişler arasında geçişinin mümkün olmaması durumunda herbir MPPT girişi dizi sigortalarının gerekli olup olmadığının belirlenmesinde ayrılmış alt – diziler olarak değerlendirilebilirler. Sigortalar ısınmadan kaynaklı olarak anma değerlerinin değişmesinin önlenmesi için direkt güneş ışığına maruz kalmamalıdır. MCB’ler dizi sigorta kriterlerine uymaları, endüktif devrelerde kullanım için uygun olmaları ve her iki yöndeki akımlara reaksiyon gösterebilmeleri durumunda kabul edilebilir. Uygun olarak çıkarılabilir dizi sigortalarının kullanıldığı bir sistem dizi izolasyonunun gereksinimlerini yerine getirebilir (Bölüm 2.1.12.1).
Aşağıdaki belirtilen ihtiyaç PV dizesinin sistemde hata akımı üretbilecek tek unsur olduğu yani aküsüz şebeke bağlantılı sistemlerde geçerlidir. Batarya ya da diğer hata akım kaynakları için ayrıca değerlendirilmelidir. Her birinde M adet modülün bulunduğu N adet seri bağlı diziden oluşan bir sistem için
o (stc) o (stc) o
Dizi sigortaları koruma işlevini daha iyi yerine getirdiği için şebeke bağlantılı sistemlerde bloklama diyotları pek tercih edilmez. Fakat farklı tipte modüle sahip çoklu – dizili sistemlerde , özellikle ince film modüllerde, sadece dizi sigortaları ya da MCB’lerle gerekli aşırı/ters akım korumasının sağlanması mümkün değildir. Bunun sebebi Isc x 1,25 değerinden büyük fakat modülün ters akım koruma değerinden küçük bir dizi sigortasının /MCB’nin belirlenememesidir. Şunlara dikkat edilmesi gerekir: Bloklama diyodunun montajı diyot kutuplarında arasında gerilim düşümüne sebep olur. Bloklama diyotları kısa devrede başarısız olabilir. Bu yüzden testleri dikkatli yapılmalıdır. Birçok dizi sigortalarının özellikleri bloklama diyotlarında görünen problemler ve gerilim düşümleri olmaksızın yeterli ters akım korumasını sağlarlar. Bloklama diyotları kullanıldığında dizi sigortaları tarafından desteklenmeleri gerekir. Bloklama diyotlarının:
Not: Bloklama diyotlarının bypass diyotlarıyla karıştırılmaması gerekir. Bypass diyotları modülün arkasında modül bağlantı kutularının içinde bulunur ve akımların yüksek rezistanslı (genellikle gölgelenen) hücreleri ve veya modülleri bypass etmesine yarar.
Aşağıdaki tablo bir PV dizenin DC tarafındaki ayırma ve anahtarlama gereksinimlerini açıklamaktadır:
Uzun DC kablo güzergahlarının bulunduğu sistemlerde kabloyu güvenlik sebepleri ya da bakım için ayırmak amacıyla ilave bir DC anahtar ya da ayırıcı bulunmalıdır.
Ayırma; tesisin geri kalan kısımlarından ya da belirli bir kısmından güvenlik sebepleriye enerji kaynaklarının ayrılarak beslemenin kesilmesidir (TS HD 60364). Ayırma hem negatif hem de pozitif kablolarda uygulanmalıdır ve bütün ayırma ekipmanına kolaylıkla ulaşılabilmelidir. Dizi ayırması: Erkek – dişi konnektörler veya ayırılabilir dizi sigortaları gibi yöntemlerle uygulanır. Alt dize ayırması: Ayrılabilir dizi sigortası ya da yük ayırıc gibi yöntemlerle uygulanır. Dize ayırması: Dize yük ayırıcı ile uygulanır.
DC tarafa monte edilmiş bir yük kesici aşağıdaki şartları sağlamalıdır:
Not: Yukarıdaki şartların tamamını sağlaması şartıyla bir devre kesici de kullanılabilir
Bölüm 2.1.12’de açıklandığı üzere evirici DC girişinde kolayca ulaşılabilir bir DC kesicinin bulunması zorunludur. Bu kesici aşağıdaki şartlara uymalıdır:
Eviriciler PV modüllerin hemen yanında veya modüle entegre olması durumunda bile TSE HD 364-7-712 standartında göre bir yük kesicinin bulundurulmasını zorunlu kılar. Fakat olaya uygulama perspektifinden yaklaşıldığında sistemin aşağıdaki şartları yerine getirmesi durumunda bir DC ayırıcıya gerek duyulmayabilir.
Bu durumda tesisin sistem tasarımcısı sistemin tasarımını dikkatli yapmalı ve yük kesicinin kullanılmaması durumunda bu durum dağıtım şirketine yazılı olarak, şerh olarak düşülmelidir.
Bu Şartname’de yıldırımdan korunma ile ilgili derinlemesine bilgi aktarılmayacak, sadece aşağıdaki gibi bir özet geçilecektir. Daha detay bilginin gerekmesi durumunda TSE EN 62305 standartına müracat edilmelidir. TSE (IEC) 62305 Standartı kapsamında yıldırım ve aşırı gerilimden korunma konularında genel konular bu şartname ile aktarılmıştır. İlgili standart kapsamında 4’lü korumanın önemi vurgulanmıştır.PV tesisinin yıldırım ve aşırı gerilim kaynaklı zarar görmemesi için aşağıda yer alan 4 sistem entegrasyonu önem arz etmektedir. 1-Dış Yıldırımlık Sistemi: Standart kapsamında yuvarlanan küre metoduna pasif sistemler ışığında uygun koruma açıları oluşturulmalıdır.Yapılacak risk hesabı sonucu tasarlanacak sistem ile hem saha hem de PV sistem ekipmanlarının yıldırım darbesinin direk etkisinden korunması hedeflenmelidir. 2-İç Yıldırımlık Sistemi: AC-DC ve koaksiyel hatlarda iç yıldırımlık sistemi kullanılması yıldırım ve ani aşırı gerilim darbelerinde sistemin yanarak devre dışı kalmasını engelleyecektir
Kullanılacak ürünler ve kurulacak sistemin dizaynı ve mühendislik çalışmaları için risk analizinin yapılması önemlidir. *Öncelikle korunacak yapının yıldırım etkinliği ‘E’ hesaplanacaktır.Hesaplanan ‘E’ katsayısı değerine göre ilgili tablodan koruma seviyesi belirlenmelidir. Çatı ve arazi kurulumlarının her ikisinde de yukarıda bahsedilen 4 sistemin entegrasyonu önemlidir.TSE EN 62305 standartı ışığında tüm PV uygulamalarında paneller ile ilgili saha alanı insan sağlığı ve elektriksel sistem güvenliği açısından koruma altına alınmalıdır.Yapılacak risk analizine göre PV sistem kurulumuna direk yıldırım çarpma riskleri göz önünde bulundurularak uygun yakalama ucu sistemi dizayn edilmelidir.Tesis ekipmanlarının yakınından geçecek yıldırım iletkeninin izolasyonlu (yıldırım darbesinde test edilmiş) iletken olmasına dikkat edilmelidir.Aksi durumda kuplaj etkilerinden dolayı sistem zarar görebilir.Kullanılacak dış yıldırımlık sistem ekipmanları 100 kA yıldırım darbesi karşısında ilgili testlerden başarı ile geçmiş olmalıdırlar. Türkiye için belirli her hangi bir bölgedeki yıllık ortalama yıldırım değerleri özel önlemlerin alınmasını gerektirecek değerlere göre değerlendirilmelidir. Risk seviye analizi yapılmalıdır. Ancak, binaların ve yapıların daha yüksek risklere mahsur kaldığı yerlerde (çok yüksek binalarda ya da yıldırımın çok olduğu bölgelerde) AC tesisatın tasarımcısı iletken çubukların ya da şeritlerin yerleştirilmesi gibi koruyucu önlemleri tasarlamalı ve uygulamalıdır. Yapı mevcut bir Yıldırımdan Korunma Tesisatına (YKT) sahipse metal konstrüksiyonun bu tesisata irtibatlandırılıp irtibatlandırılmayacağı, eğer irtibatlandırılacaksa iletken kesitieri hakkında bir uzmana danışılmalıdır. YKT’nin mevcut olduğu durumlarda, PV sistem bileşenleri yakalama çubuklarından ve ilgili iletkenlerden (TSE EN 62305 standartına bakınız) uzağa monte edilmelidir. Örneğin bir inverter dış yüzeyinde YKT sisteminin iletkenlerinin geçtiği bir duvarın içe bakan tarafına monte edilmemelidir. PV sistem kurulumundan dolayı direkt olarak yıldırım çarpma riskinin yükselmesi durumunda TSE EN 62305 standartına uygun bir şekilde PV sistem için ayrı bir YKT montajı için uzmanlara danışılmalıdır. Not: Çatıya monte klasik PV sistemlerinin kurulumunun direkt yıldırım çarpmasına karşı çok küçük bir risk arz ettiği genel kabul görmüş bir düşüncedir. Fakat PV sistemin çok büyük olması, yüksek bir binanın çatısına kurulması, PV sistemin çevredeki en yüksek yapı olması ya da PV sistemin açık bir araziye kurulması bu duruma istisnadır.
Üretim tesisinin topraklama sistemi şebekenin topraklama sistemine uygun olmalı ve 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinde belirtilen şartlar içinde yapılmalıdır. Elektriksel tesisin güvenliğini sağlamak için olan topraklama düzenlemelerini, koruyucu iletkenleri ve koruyucu kuşaklama iletkenlerini seçiminde TS HD 60364-5-54 standardına uygun olarak projelendirilecek ve tesis edilecektir. Topraklama açıktaki iletken malzemelerin ana toprak barasına koruma iletkeni ile irtibatlandırılmasıdır. Önemle ifade edilmelidir ki, söz konusu malzeme ve ya cihaz için bu bağlantı gerekliyse topraklama yapılır. Malzemenin veya cihazın Sınıf I (Class I) kategorisinde olması ve güvenlik için hatadan koruma metodu olarak toprakla “Beslemenin Otomatik Olarak Kesilmesi (Automatic Disconnection of Supply – ADS)” şeklinde bir bağlantısının olması durumunda topraklamaya ihtiyaç duyulur. Bir PV sistemin DC tarafı akım limitli bir üreteç olduğu için, ADS tip koruma metodu hemen hemen hiç kullanılmaz ve bu yönetmeliğin kapsamı dışındadır. Bu durumda tesisin DC tarafının çift ya da güçlendirilmiş yalıtımlı montaj gereksinimlerini yerine getirmesi durumunda PV modullerin veya çerçevenin ana topraklama barasına bağlantısına gerek yoktur. Eviricilerin Sınıf I kategorsinde bulunması nedeniyle AC terminallerinde topraklama yapılması zorunludur. Sınıf I eviricilerin sahada konstrüksiyon montaj ekipmanına monte edilmesi durumunda topraklama için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir.
Eşpotansiyel kuşaklama bağlantısı, bir arıza durumunda elektrik tesisinin toprağa göre daha yüksek potansiyel sahip olması ihtimaline karşı uygulanan bir önlemdir. Bu önlemin uygulanması durumunda toprak ve diğer bölümler arasındaki potansiyle farkı ortadan kalkacağı için elektrik şok riski asgari seviyeye indirilecektir. Tesisin söz konusu bölümleri Açıktaki İletken Bölümler ya da Dış İletken Bölümler olarak kategorize edilir. Bir çok PV sistemde Açıktaki İletken Bölümler ya da Dış İletken Bölümler olarak adlandırılan iletken kısımlarına rastlanmaz, bu yüzden Eşpotansiyel kuşaklama iletkeni genellikle gerekmez. Eşpotansiyel kuşaklama iletkenin gerekli olması durumunda aşağıdaki karar verme ağacına baş vurulur. PV tesisin DC tarafında tasarım aşamasında çift ya da güçlendirilmiş yalıtımın uygulanmış olması gerekir. Bu bakımdan tesisteki bileşenler yalıtılmış durumdadır ve ekstra bir koruyucu eş potansiyel bağlamaya gereksinim duyulmaz.
PV panellerin çerçevelerinin ve konstrüksiyonun tesiste bir elektrik potansiyeline sahip olup olmadığının değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmenin amacı çerçevenin toprakla bir potansiyel ortaya çıkaracak şekilde bağlantısının olup olmadığının belirlenmesidir. Bu testlerin nasıl uygulanacağı TS HD 60364 standardında detaylı olarak verilmiştir ve testlerin bu standarda göre uygulanması gerekir. Testlerin arkasındaki prensip test altındaki bölümlerle Ana Toprak Barası (ATB) arasında toprak potansiyeli olarak adlandırılabilecek kadar bir iletkenliğin olup olmadığının belirlenmesidir. Bunun belirlenebilmesi için test edilen bölüme (PV çerçevesi) ve binanın ATB’na direnç testinin uygulanması gerekir. Ölçülen değerin 22 kΩ’dan (genellikle) büyük olması durumunda test edilen bölümün topraktan izole olduğu ve dış iletken olmadığı belirlenir. Ölçüm 22 kΩ’dan küçükse test edilen bölümün dış iletken olduğu ve TS HD 60364 standardına göre eş potansiyel bağlama yapılması gerektiği belirlenir. PV üreteç çerçevelerinin konut ya da benzeri bina çatılarına monte edilmesi durumunda toprak ve çatı arasındaki malzemenin niceliği ve niteliği (genellikle iletken olmayan malzeme) bakımından çerçevenin dış iletken olma ihitmali çok düşüktür. PV üreteçin çelik malzemelerin kullanıldığı bir ticari bina çatısına monte edilmesi durumunda bile çerçeve muhtemelen ya izole edilmiştir ve eşpotansiyel bağlamaya gerek yoktur ya da çerçevenin binanın çelik karkasına iritbatlandırılması bağlama devamlılığı ve yeterli düşüklükte direncin yakalanması açısından yeterlidir. Araziye kurulacak sistemler için daha yüksek bir dikkat gerekmektedir ve arazi sistemleri başlangıçta dış iletken bölümler olarak kabul edilir. Fakat genellikle topraklanmış eş potansiyel alandan yeterli uzaklıkta bulundukları için, eş potansiyel bağlanmaları durumunda başlangıçta olmayan bir elektrik şok riskininin ortaya çıkmasına sebep olur. Eğer TN-C-S sistemi söz konusuysa şebeke yönetmeliklerine (ESCQR 2002) aykırı davranılmaktadır. Bu çok durumda bu tesislerin eş potansiyel bağlanmasına gerek yoktur – bu durumda tasarımcı sadece GES’in değil yalıtım için bağlanılacak sistemin bilgilerine da sahip olması gerekir.
PV üreteç DC topraklama senaryoları şu şekilde özetlenebilir:
PV üreteci oluşturan PV modüllerin ve diğer ekipmanın üretici talimatları, en uygun topraklama tertibatının sağlanması için göz önünde bulundurulmalıdır. Akım taşıyan bir DC iletkenin toprağa bağlantısı tavsiye edilmez. Fakat AC ile DC taraflar uygun bir şekilde ayrılmışsa enerjili iletkenlerden bir tanesinin topraklanmasına müsaade edilir. Fonksiyonel bir topraklamanın gerekmesi ve mümkün olması durumunda bunun yüksek empedans üzerinden (direk bağlantıdan ziyade) sağlanması tercih edilir. Tasarımcı eviricinin DC topraklamaya uygun olduğunu doğrulaması gerekir. Trafosuz eviriciler uygun değildir ve topraklanmış DC iletken eviriciye entegre DC izolasyon takip sistemiyle karışabilir. Bu yüzden DC iletkenin topraklanmasının gerekmesi durumunda bunun evirici üreticisinin onayı ve bilgisi doğrultusunda eviricide gerçekleşmesi gerekir. NOT: PV sistemlerin evirciye bağlanması durumunda, IEC62109-2 (PV güç sistemlerinde kullanılan güç dönüştürücülerde güvenlik – Bölüm 2: Eviriciler için zorunluluklar) topraklama tertibatına göre (ve evirici topolojisine göre) zorunlulukları ortaya koyar. Bunlar asgari evirici izolasyon zorunlulukları, üreteç toprak izolasyon direnci ölçüm zorunlulukları ve üreteç artık akım belirleme ve toprak hata alarımı zorunluluklarıdır.
İşlevsel nedenlerle toprak bağlantısının gerekli olması durumunda akım taşıyan iletkenlerden birinin yüksek empedans üzerinden toprağa bağlanması uygun olabilir. Yüksek empedanslı bağlantı işlevsel gereksinimleri karşılarken hata akımlarını da sınırlandırır. İşlevsel topraklamanın gerekli olması durumunda, sistemlerin direkt olrak düşük empedanslı bağlantı yerine yüksek empedans üzerinden (mümkünse) işlevsel olarak topraklanması tercih edilen uygulama yöntemidir.
Fiziksel toprak bağlantısının uygulandığı sistemlerde sistemin her hangi bir yerinde bir toprak hatasının ortaya çıkması durumunda yüksek miktarlarda hata akımlarının oluşma potansiyeli vardır. Bir toprak hata akım kesicisi ya da alarm sistemi hata akımını kesebilir ve problem olduğuna dair uyarı verebilir. Akım kesici (ör: sigorta) toprak bağlantısına seri bağlanır ve üreteç büyüklüğüne uygun olarak seçilir. Alarmın toprak hatasının belirlenmesi ve düzeltmek için gerekli önlemin acil olarak alınması işlemlerini acilen başlatacak yapıda olması gerekir. Bir toprak hata akım kesicisinin ortaya çıkması durumunda hata akımını kesecek şekilde PV üretecin toprak bağlantısına seri bağlanması gerekir. Hata akım kesicisi devreye girdiğinde bir alarmın da başlatılması gerekir. Hata akım kesicinin nomiman değeri şu şekilde belirlenir:
Toprak hata alarmının şebeke işletmecisinin veya tesis sahibinin durumdan acil olarak haberdar olmasını sağlayacak yapıda olması gerekir. Örneğin alarm sistemi operasyon ekibinin ya da sistem sahibinin anında haberdar olacağı şekilde görülebilir ya da duyulabilir olması ya da Email, SMS ve benzeri bir hata iletim yapısı şeklinde olması gerekir. NOT: Şebeke bağlantılı sistemlerde toprak hata alarmı eviricinin görevidir. Eviricinin uzak bir noktada bulunduğu şebeke bağlantılı sistemlerde, şebeke işletmecisi tarafından anında algılanabilecek ikincil bir alarmın tetiklenmesi gerekir. TSE HD 60364 standartına uygun sistemlerde toprak hata algılaması için kullanılan iletkenler genelde krem renklidir.
2.2.6 Aşırı Gerilimden Korunma ÖnlemleriSistemdeki DC kabloların hepsi mümkün olduğunca kısa döşenmeli ve aynı serideki veya ana DC hattaki artı/eksi iletkenleri sistemde döngülerin oluşumunu önlemek üzere yan yana döşenmelidir. Bu şart ilgili toprak/eş potansiye bağlama iletkenleri için de geçerlidir. Uzun kablolar (Örneğin uzunluğu 50 metrenin üzerinde DC ana hattı) topraklanmış metal boru veya tava içinde döşenmeli veya zırhlı/blendajlı kablolar kullanılmalıdır. NOT: Bu önlemler hem kabloları endüktif darbelere (surge) koruyacak hem de endüktansı arttırarak darbe iletimlerini zayıflatacaktır. Tava veya boruların suyun ya da nemin bu yapılarda birikmesini önleyecek şekilde tasarlanması gerekir. Şebeke bağlantılı eviricilerin bir çoğunda entegre darbe gerilim koruma tertibatı mevcuttur; bunun yanısıra evirici dışında kullanılan koruma cihazlrı da vardır. Eviriciye entegre aşırı gerilimden koruma cihazları sadece D tipinde olabilir ve tasarımcı ilave olarak DC ya da AC tarafa tip B veya tip C parafudr koyabilir. AC sistemin korunması için darbe koruma cihazları AC besleme ana bağlantı noktasına monte edilebilir.
PV sistem eviricileri aşağıdaki gereksinimlere göre TS HD 60364 standardına uygun olarak sadece bu işleve adanmış bir hatta monte edilirler:
NOT: Bu yönergede datalogger’lar akım çeken ekipman olarak kabul edilmezler ve PV sistemle aynı hatta bağlanabilirler. Tek bir hattın birden çok eviriciyi beslemesi durumunda, bu hatta monte eidlecek koruma cihazının akım değerinin inverter üreticisi tarafından önerilen MCB akım değerinden daha düşük olmalıdır. Eviricinin hatta enerji varken kontakları canlı olan bir fiş üzerinden bağlanmaması ve AC kabloların TS HD 60364 standardına göre seçilip, döşenmesi gerekir. Evirici(ler)i tüketicilere bağlayan AC kabloların gerilim düşümünü minimize edecek şekilde seçilmesi gerekir. %1 ya da daha düşük bir gerilim düşümü önerilir. Fakat büyük sistemlerde kablo kesitini ve maliyeti çok yukarılara çıkaracağı için bu kurala uyulmayabilir. Bu durumda tasarımcının gerilim düşümünü mümkün olduğunca düşük tutması ve TS HD 60364 standardına limitler için de kalması gerekir.
NOT: %1 gerilim düşümü önerisi iki farklı sebepe dayanır: birincisi üretimdeyken evirici terminallerindeki gerilim tüketici bağlantı noktasındaki gerilimden daha yüksektir – yüksek güç üretimi sırasında gerilim düşümünün eviriciin yüksek gerilimde tripe girmesinin önlenmesi için minimumda tutulmasıdır; ikincisi PV sistemdeki kayıpları minimumda tutma gereksinimidir.
Elektrik tesisinin DC hata akımlarının tesisin AC tarafına geçmesine engel olamayan bir PV üreteç kapsaması ve tesisin TSE HD 60364 standartının genel kurallarına uygunluğu için bir RCD’ye ihtiyaç duyulması durumunda, seçilen RCD’nin TS EN 62423 (IEC 62423) standardında tarif edildiği üzere Tip B RCCB olması gerekir. DC hata akımlarının sistemin AC tarafına geçişini inverterin engelleyemediği ile ilgili bir şüphe duyulması durumunda üreticiye başvurulmalıdır.
Standartlara uygun bir tasarım sağlamak için: PV sistemin aşağıdaki şartları sağlayan bir ayırma (isolation) anahtarına bağlanması gerekir:
Anahtar ON ve OFF konumları açık olarak seçilebilmelidir ve “PV Sistem – Ana AC ayırıcısı” etiketi olmalıdır
Tesisin AC tarafındaki ayırma ve anahtarlama TSE HD 60364 standırdına uyumlu olmalıdır. Bunun için eviricinin hemen yanı başında evirici ile AC beslemenin irtibatını kesecek bir ayırıcı bulunmalıdır. En basit şekliyle tek fazlı eviriciler için anahtarlama özelliği olmayan bir sigorta bağlantısının eviricinin hemen yanı başına tesis edilmesi bu şartın yerine getirilmesi için yeterlidir. Genel bağlantı şemaları için Ek-1 ve Ek-2’ye bakınız. Fakat rutin bakımlar için anahtarlı bir sigorta bağlantısı daha yüksek derecede bir kontrol olanağı sağlar ve asgari olarak kullanılmalıdır. Not: Tesiste her hangi bir anahtarlı kesicinin bulunduğu noktada, şebeke beslemesi kaynak, PV tesisi de yük olarak kabul edilir. Eviriciler sorumlu bir mühendis tarafından aksi kabul edilmedikçe veya şebeke işletmecisinin yazılı onayı olmadıkça İlgili telnik Mevzuat ve İlgili Mevzuat’a uygun bir tip test sertifikasına sahip olmalıdır. NOT: Eviriciler ile ilgili önemli bir emniyet koşulu şudur: şebekede enerji yok iken PV sistemin ayrılması gerekir. Planlı ya da plansız enerji kesintilerinde PV sistemin şebekeyi veya yerel dağıtım sistemini besleyip elektrik çarpma riskinin ortaya çıkmasını önlenmesi için bu gereklidir. Bu durum “adalama” olarak adlandırılır ve şebeke/dağıtım sisteminde çalışanlar için potansiyel bir tehlike arz eder.İlgili teknik ve ilgili mevzuat bir PV sistemin adalanmada çalışmasının önlenmesi için ciddi önlemler alınması gerektiğini ortaya koyar. Ayrıca, harmoniklerin önlenmesi, EMC uyumluluğu ve DC enjeksiyonun sınırlar içinde kalması zorunludur.
Şebeke bağlantılı PV sisteminde kullanılan bir evirici kapasitesinin belirlenmesi bir çok faktöre bağlıdır. Bunlar:
Eviricinin kapasite ve adetlerinin belirlenmesi evirici üreticisinin kılavuzluğunda – genellikle üreticinin sistem boyutlandırma yazılımı ile yapılması gerekir. Sistemde farklı yöneylim (güneyle yapılan açı) ve eğim (yatayla yapılan açı) açılarına sahip bir çok dizi / dizenin bulunması durumunda diziler ve dizeler çoklu sayıda MPPT ünitesine sahip evicilere bağlanmalıdır veya tek MPPT’li daha küçük eviriciler kullanılmalıdır. Bunun sebebi; farklı yöneylim ve eğim açılarına sahip panel gruplarını aynı MPPT ünitesine bağlamak sistem genel performansını önemli ölçüde düşürür. Evirici maksimum dize gerilim ve akımına güvenlikle dayanacak şekilde seçilmelidir (bölüm 2.1.2’de açıklandığı üzere). Bu bazı modüllerde görülen başlangıç aşırı gerilimini de kapsamalıdır. Ayrıca inverter -15 °C’de dizi açık gerilimini çalışma gerilim aralığında kalmalıdır. Sıcaklık aralığı: Bir inverter -15°C / +80°C’de üreteç işletimini sürdürebilirken daha dar bir sıcaklık aralığında (ör: -10°C / +70 °C) MPP çalışmasını yürütebilmelidir. Böyle durumlarda kabul edilebilir ve uygun sıcaklık aralıkları için kurulum sahası şartları ve panel montaj metotlarını (ör: binaya entegre sistemler çatı üzeri sistemlerden daha çok ısınır) göz önünde bulundurarak bir değerlendirme yapılmalıdır. Güç oranı: Evirici nominal gücünün PV üreteç nominal gücünden daha az olması genel bir uygulamadır. UK’de inverterler / üreteç güç oranı genellikle %80 – 100 aralığında seçilir. Fakat belirli şartlara ve kullanılan invertere göre bu aralık dışındaki oranlar da bazen kullanılır. Evirici havalandırması: Eviriciler ısı üretir ve yeterli derecede havalandırılmalıdır. Üretici tarafından belirlenen açıklık mesafeleri göz önünde bulundurulmalıdır. Jeneratör ve ıstıların bulunduğu odalar ya da yüksek sıcaklıklara maruz kalan çatı ve arazi bölümleri gibi yerler aşırı ısınmaların önlenmesi bakımından dikkatle gözden geçirilmelidir. Bunlarla ilgili yapılacak hatalar maksimum çalışma sıcaklığına ulaştığında inverterlerin güç kısımına gitmelerinden dolayı sistem performansında kayıplara yol açar. Bu bilgilerin müşteriye teslim edilecek çalışma ve kullanım kılavuzlarında belirtilmesi ve cihazların yanına “havalandırmayı engellemeyiniz” uyarılarının bırakılması gerekir. NOT: Eviricilerin üzerinde “Evirici – servisten önce AC ve DC beslemeleri izole ediniz” uyarısının bulunması gereklidir.
Eviriciden çıkan kabloların korumaları dağıtım panosu içinde olmalıdır. Bu koruyucu önlemler TSE HD 60364 standartına göre belirlenmeli ve uygulanmalıdır. Bir çok durumda PV üretecin ve eviricinin doğası gereği aşırı akım (yüklenme) gereksinimlerini ortadan kaldırır ve bu yüzden tasarımcı sadece arıza akım korumasını göz önünde bulundurur. Hattın başlangıcındaki (dağıtım panosu) TSE HD 60364 standartına uygun olarak alınan koruma önlemi, hattın evirici ucunda ilave bir aşırı yüklenme koruması yerleştirmeyi gereksiz kılar.
Evirici çıkış (üretim) sayacı: PV sistem tarafından üretilen enerjiyi (kWh) kaydetmek için evirici çıkışına bir sayaç konulmalıdır. Ayrıca anlık gücün de gözlemlenebilmesi gerekir. Bu sadece müşteri memnuniyeti için değil, hataların daha etkin bir şekilde belirlenebilmesi için de önemlidir. Sayacın tüketicinin kolayca erişebileceği ve gözlemleyebileceği bir yerde bulunması gerekir. Tüketici satış sayacı: Direkt olarak PV sistemin bir parçası olmasa da geretiği durumlarda şebekeye verilen enerjinin belirlenebilmesi için uygun okuma özelliklerine sahip bir sayaca gereksinim vardır. Bu sayaçta olması gereken özellikler için ilgili mevzuat ve ilgili teknik mevzuat hükümlerine başvurulmalıdır.
Dizi yönelimde değişkenlerin etkisi ve sistem performansı üzerindeki eğim aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Herhangi bir yerdeki konum, farklı açı ve yönlerde beklenilen maksimum verim yüzdesi hesaplanabilir.
Gölgelenme bir PV sisteminin performasın üzerinde büyük etki yapar. Bir dizi parçası üzerindeki küçük bir gölgelenme bile dizi çıkışı üzerinde büyük etki yapar. Gölgelenme sistem tasarımı sırasında ele alınan ve system performansını etkileyen bir unsurdur. Sistem tasarım esnasında dizi yerleri, ekipman seçimi gölgelenme en az olacak şekilde yapılmalıdır. Dizi nesnelere bitişik yapılırsa (örneğin havalandırma , uydu , borular) system performası üzerinde önemli etkisi olur. Diziler ya gölgelenmenin olmadığı yere yerleştirilmeli ya da gölgeye sebep olan nesneler taşınmalıdır.
Türkiye’de yeryüzüne düşen ışınım miktarı çeşitli faktörlere gore değişir. En önemli factor enleme göre (ekvatora olan mesafe) konumdur. Ekvatora göre daha az ışınım alacağından dolayı kuzeye kurulumda daha az verim beklenir. Türkiye genelinde güneşlenme dağılımı aşağıda gösterilmiştir.
http://www.yegm.gov.tr/MyCalculator/Default.aspx adresinde GEPA (İl Bazlı Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası) ile Türkiye Haritasında, il ve ilçelere basılarak çeşitli il ve ilçelere ait güneş değerleri öğrenilebilir.
Modül sıcaklık artışı ile performansta azalma meydana gelir(1°C de yaklaşık %0.5). Soğutma için dizi arkasına yeterli havalandırma boşluğu bırakılmalıdır. (En az 25mm bırakılmalıdır) Entegre sistemler için moduller arasına hava boşluğu sağlanmalıdır. Not: Hava boşluğu bırakmanın PV sistemin performasını arttırdığı testlerle kabul edilmiştir.
Diğer faktörlerde sistem performasını etkiler. Bunlar; Panel karakteristikleri ve üretim toleransları Evirici verimliliği Evirici – dizi uyumsuzluğu Kablo kayıpları Tozlanma kayıpları Şebekeden kaynaklı arıza kayıpları
Yukarıda görüldüğü gibi şebeke bağlantılı bir PV sistemin yıllık performansı bir çok faktöre bağlıdır. Tasarımda tahmin raporu yapılmalıdır.
Eğim, yön ve gölgelenme bir PV sistem performansını etkileyen üç ana faktödürr. Çizimler, haritalar ve fotoğraflar eğim ve yönünü belirlemek için uygun bir araç olmakla birlikte, herhangi bir gölge etkilerini doğru tahmini için tipik bir site/saha ziyareti gereklidir. Bazı durumlarda ise, tahmin edilen ya da uzaktan veri alınması gerekebilir. Bu gibi durumlarda, bir müşteriye sağlanan herhangi bir performans tahmini aşağıdaki açıklamayı içermelidir: "Bu sistemim performans hesaplaması dizisi yönelimi, eğim veya gölgelendirme için tahmini değerler kullanılarak yapılmıştır.Kurulu sistemin özellikleri tahmini değerlerden farklı ise, gerçek performans daha düşük veya daha yüksek düzeyde olabilir. Tüm durumlarda eğim yönlenim ve gölgelenme maliyet belirleme aşamasında tahmin edilmiştir. Tüm durumlarda kurulum başlamadan önce yapı gelişimi için saha araştırması yapılır. Detaylı saha araştırması ardından sistemde herhangi bir faktör orjinal performans tahmini ile eşleşmiyor ise, montaj şirketi performans tahmini yeniden hesaplayıp müşteriye yazılı olarak teslim etmek durumundadır. Düzeltilmiş performans tahmin başlangıçta tahmin edilenden daha kötü olması durumunda, talep edene süre verilir ve iptal hakları (mali cezalar olmadan iptal etmek
için herhangi hakkını içerecek şekilde) bu orjinal alıntı kullanılır.
Aşağıdaki gibi bir yol izlenir; 1-PV sistemin elektrik peak değerinin oluşturulması (kWp) 2-Bölge belirlenir. 3-Dizi sahası belirlenir 4-Dizi yönü belirlernir. 5-Uygun konumu belirleme kWh/kWp (Kk) baz alınarak bulunur. 6-Gölge faktörü prosedürü (SF) gölgelenme belirlenir.
Kurulu sistemin tahmini yıllık elektriği aşağıdaki formülle belirlenir: Yıllık AC çıkış (kWh) = kWp x Kk x Gölge Faktörü (SF)
Kullanılan kWp’lik değeri veri plakası değer yüklenmiş tüm modüllerin (STC Wp) (modül etiket üzerinde yazılı değer) toplamı olacaktır.
Dizinin yönü belirlenecektir. PV modüllerin güneye göre açısına azimut açısı denir. Bu nedenle, güneye bakan bir dizi 0 °C ’lik bir azimut değerine sahiptir. Güneydoğu veya güneybatıya yönelmiş dizi karşı 45 °C’lik bir azimut değerine sahiptir. Doğu veya batı Azimut değeri 5°C’ye yakın olmalıdır.
Dizinin eğimi önemlidir. Çünkü eğim ile paneller arası boşluk mesafesi belirlenecektir.
Fotovoltaik Güç Sistemi Personeli, iş sağlığı ve güvenliği ile çevreye ilişkin yasal mevzuata uyarak belirlenmiş önlemleri alarak, kalite sistemleri çerçevesinde; tasarımı ve iş programı tamamlanmış ve gerekli teçhizatı temin edilmiş fotovoltaik güç sistemlerinde, montaj şemalarına uygun biçimde denge bileşenlerinin ve fotovoltaik modüllerin mekanik montajını yapan, tasarım planlarına uygun biçimde mekanik yapı kurulumunu gerçekleştiren, montaj işlemleri sırasında kullanılacak araç, gereç, malzeme ve aparatları hazırlayan, sistem bileşenlerini montaj şemasına uygun biçimde konumlandıran, çalışılan yerin temizliğini ve emniyetini sağlayan, kullanılan ekipmanın bakım ve temizliğini üstlenen ve mesleki gelişim faaliyetlerine katılan nitelikli kişidir. Fotovoltaik Güç Sistemi Personeli mesleğinin gerektirdiği sağlık, güvenlik ve çevre ile ilgili mevzuata uymakla yükümlüdür. Fotovoltaik Güç Sistemi Personeli, açık alanda, çatı, kule, bina sathı, direk gibi yüksek mevkilerde, gemi ve benzeri deniz taşıtlarında çalışır. Bazen montajı, ada veya dağlık bölgeler gibi erişimi güç ve elektrik şebekesinin ulaşmadığı ücra yerlerde yapmak zorunda kalabilir. Çalışma ortamının olumsuz koşulları arasında gürültü, koku, toz, yüksek derecede güneşe maruz kalma, çok sayıda elektriksel ve mekanik bileşenin bağlantılarından kaynaklanan karmaşıklık sayılabilir. Çalışmalar sırasında diğer meslek elemanları ile etkileşimli ve dönüşümlü çalışmalar yapması gerekebilir. Mesleğin icrası esnasında iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini gerektiren kaza ve yaralanma riskleri bulunmaktadır. İşlemler sırasında uygun kişisel koruyucu donanım kullanarak çalışması zorunludur.
Fotovoltaik sistem kurulumu için risk belirlemesi yapılırken, PV’ye özel tehlikelerden bahsetmek gerekir. Bunlar standart Kişisel Koruyucu Donanın Ekipmanı’na, yüksekte çalışma, elle taşıma, cam işleme ve inşaat işleri ve yönetimi ile ilgili yönetmeliklere ek olacaktır. PV modülleri güneş ışığına maruz kaldıkları anda elektrik üretmeye başlarlar ve kapatılamazlar. Bu bakımndan diğer elektrik tesisat kurulumlarına göre bir PV sistem kurulumu canlı bir sistemde çalışmak demektir. Tesiste çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmelik, tebliğlere göre çalıştırılmaları zorunludur. Akım sınırlayıcı ekipman olarak, PV modül dizileri hata anında sigortalar tarafından farkedilip ayrılamazlar. Nitekim kısa devre akımları nominal akımlarından biraz yüksektir. Hata oluştuğu zaman uzun süre tehlikeli olarak kalabilir. İyi kablolama ve tasarım daha sonra sistemle uğraşacak kişilerin de elektrik çarpmamasına karşı yardımcı olur. Beklenmeyen arıza akımları yangın tehlikesine dönüşebilir. Böyle bir duruma engellemek için sigorta dışında iyi tasarım, dikkatli kurulum çok önem kazanır. PV tesislerde çalışanların başka bir riski düşme, hasar görme gibi durumlar nadiren de olsa karşımıza çıkar. Aynı zamanda elektrik çarpmasına karşı da dikkatli olunmalıdır.
PV sistemi montajı konusunda, canlı DC gerilim üzerinde çalışan bütün personel eğitimli ve deneyimli olmalıdır. Soket tipi konnektörlerle tesisat işlerinin güvenliğini artırmak önemlidir. Kurulumun PV uzmanı bir eleman tarafından gerçekleştirilmesi gerekir.
Tüm DC kablolama işlemleri PV dizisi kurulmadan önce tamamlanmış olmalıdır Genelikle bir kurulum sırasında gerekenler;
Aynı anda erişilebilen canlı pozitif ve negatif kısımlarla çalışmadan önce iyi muhafaza edildiğinden emin olunmalıdır. Not: Teknisyen sonraki modül kurulumu sırasında canlı kabloları ele olacak olsa da, devre DC gerilimden yoksundur.Çünkü anahtar ayırıcı, kısmen tamamlanmış PV dizeden akan bir elektrik şoku akımı olasılığını ortadan kaldırır. Karşılaşılabilecek maksimum elektrik şok gerilim tek PV modülünün olmasıdır. Önceden bir ayırıcının monte edilmediği durumlarda izolatör (örneğin PV dizisi önceden kurulu bir yeni yapı projesi), kablo uçları / konnektörleri bir izolasyon kutusu içine geçici olarak koyulmalı ve uygun şekilde etiketlenmiş olmasına dikkat edilmelidir. Kablolar, özellikle rüzgara maruz kalacak olanlar iyi desteklenmelidir. Kablolar iyi sabitlenmeli (UV dayanıklı bağlarla), öngörülen bölgelerde veya mekanik koruma içinde güzergahı yapılmalı ve keskin kenarlardan korunarak geçirilmelidir.
PV kurulumda canlı çalışma kaçınılmazdır. Ancak sistem tasarımdaki önlemler ve çift yalıtım ile şok korumaya karşı önlem sağlanır. Ayrıca, sadece bir DC iletken elindeyken çalışmak düşük bir tehlike arz etse de bu tehlike de uygun koruyucu aletlerle azaltılmalıdır. Eğer bir yerde aynı anda çıplak artı ve eksi kutuplarıyla çalışmak gerekirse uygun yalıtkan eldiven ve araçlar kullanılmalıdır. Geçici bir uyarı işareti ve bariyer kullanılmalıdır. Canlı kablolarla çalışmada tehlikeyi azaltmak için geceleri de (yeterli aydınlatma ile) çalışmak mümkündür. Alternatif olarak bir dizeyi örterek de çalışılabilir. Fakat bir PV dizeyi örtmek kurulum süresince hava şartlarından dolayı o örtüyü korumak pratik olmayacağı için genelde tavsiye edilmez. Tüm yukarıdaki önlemlere rağmen, bir teknisyen veya servis mühendisi yine de, elektrik çarpması tehlikesi ile karşılaşabilir, bu nedenle; Her sisteminin herhangi bir bölümüne dokunmadan önce parçaların geriliminin varlığı açısından test edilmelidir. Bir PV sisteminde kapasitif elektrik birikebilir. Örneğin metal çerçeveli veya çelik sırtlı yani amorf (ince film) modüllerin belirli türlerinde bu daha yaygındır. Bu gibi durumlarda, uygun ve emniyetli canlı çalışma uygulamaları kabul edilmelidir. Örnek olarak böyle tehlikelerin karşılaştığı yerlerden biri personelin topraklanmış metal çatıda otururken FV dizesini kablolamasıdır. Böyle durumlarda personel kablo ucuna dokunarak toprağa karşı bir akım başlatır ve elektrik şok yaşar. Elektrik şok gerilimi dizideki seri modül sayısının artmasıyla artar. Yalıtım eldivenleri giymek ve bunun yanında yalıtılmış bir matın üzerinde oturmak bu tehlikeyi önleyebilir. Bir PV dizesinin toprağa kaçak akımıyla da bir elektrik şok yaşanabilir. İyi kablolama çift izolasyon ve çift veya güçlendirilmiş yalıtım (sınıf II) modüller önemli ölçüde bu sorunu azaltabilir, ancak herhangi bir kurulu sistemlerde, kaçak yollar yine de oluşabilir. Bir PV sistem üzerinde çalışan herhangi bir kişi bunun farkında olmalı ve gerekli önlemleri almalıdır.
Bir PV dizesi montaj sistemi tasarlarken üreticinin talimatlarına her zaman dikkat edilmelidir. Bu sık sık değişebilen ve her üretici tarafından öngörülen kısımlardır, özellikle ekleme bölgelerine dikkat edilmelidir.
Mevcut çatı üzerinde ve çatıya paralel kurulmuş PV (GES) sistemi tasarlanması durumunda, mevcut yapı taşıyıcı elemanlarının taşıma kapasitesi kontrolleri yapılmalıdır. Mevcut yapı taşıma kapasite kontrol tahkiklerinde zati, rüzgar ve kar yükleri dikkate alınarak hesaplamalar yapılmalıdır. Mevcut yapı modelleme hesaplarında kullanılacak yönetmelikler; TDY-2007, TS-500, TS-498, TS-648 ve ilgili uluslararası yönetmelik ve standartlarda belirtilen durumlara göre hesapların teşkili yapılacaktır. Mevcut yapıda (çatı yapısı) kurulum yapılacağı alana özel hesaplamalar yapılmalı ve bu yükleri mevcut yapı taşıyıcı sistem kapasite kontrollerinin statik hesapları bu Şartnameye uygun olarak yapılmalı ve mevcut yapıya ruhsat veren kurum tarafından kontrol edilmelidir.
Şekil 1: Örnek Mevcut ÇatıyaGüneş Paneli Yerleşimli 3 Boyutlu Görünüşü
PV (GES) Sisteminin kurulacağı mevcut yapının taşıyıcı sistem bilgileri ruhsat veren idarelerden tanzim edilmelidir. Ruhsat veren kurumdan mevcut yapının taşıyıcı sisteminden tanzim edilecek belge ve bilgiler aşağıda özetlenmektedir.
G: Çatı kaplama yükü+ güneş panel yükü +güneş paneli alt karkası ve bağlantı elemanları yükü, zati yük kapsamında alınmalı Q: Kar yükü, hareketli yük kapsamında alınmalı
…. cm3 belirlenmeli,
kesit yeterli OK.
- fx = k* qx* L4 / (384 * E * Ix) - fy = k * qy* (L/(GS+1))4 / (384 * E * Iy) - f = ( f 2 + f 2)1/2 ≤ fmax - fmax
Şekil 3: Örnek Çatı Kaplama Malzemesi Teknik Özellikleri
G: Güneş panel yükü + güneş paneli alt karkası ve bağlantı elemanları yükü, zati yük kapsamında alınmalı Q: Kar yükü, hareketli yük kapsamında alınmalı - Düşey yükler altında q : G+Q (çatı eğimli yüzeylerinde qx: q*cosα ; qy: q*sinα) kombinasyonu oluşturulmalı
Mevcut çatı üzerinde ve çatıya paralel kurulmuş Ges konstrüksiyon yapı tasarımında zati, rüzgar ve kar yükleri dikkate alınarak hesaplamalar yapılmalıdır. Ges konstrüksiyon modelleme hesaplarında kullanılacak yönetmelikler; TDY-2007, TS-500, TS-498, TS-648 ve ilgili uluslararası yönetmelik ve standartlarda belirtilen durumlara göre hesapların teşkili yapılacaktır. Konstrüksiyon imalatçıları tarafından hazırlanmış montaj sistemi seti kullanılsa bile, kurulum yapılacağı alana özel hesaplamalar yapılmalı ve bu yükleri kurtaran profil gerilmelerinin statik hesapları bu Şartnameye uygun olarak yapılmalı ve mevcut yapıya ruhsat veren kurum tarafından kontrol edilmelidir.
Güneş Panelleri Alt Karkas Elemanları için gerekli belge ve bilgiler konstrüksiyon imalatçıları tarafından tedarik edilecektir.
Şekil 4: Örnek Güneş Paneli Alt Karkas Elemanları
Şekil 5:Örnek Karkas Elemanlarının Mukavemet Kesit Bilgileri
Yapı tasarımında kullanılacak rüzgar, kar ve zati yükler; minimum TS498 yönetmeliğinin öngördüğü değerler kullanılarak güneş paneli alt karkas elemanların gerilme tahkikleri yapılmalıdır. GES konstüksiyon karkasına etki ettirilecek yükler aşağıdaki örneklerde gösterildiği şekilde yapılmalıdır.
Şekil 6: Örnek Karkas Elemanlarına Güneş Paneli ve Ekipmanlarının Kendi Yükü (G)
Şekil 7:Örnek Karkas Elemanlarına Kar Yükü (Q)
Şekil 8:Örnek Karkas Elemanlarına Rüzgar Yükü (Wx)
- = Mx / Wx + My / Wy ≤ çem kesit yeterli OK.
Şekil 10: Örnek Program Modülü ile En Uygun Kesit Tahkiki
- fx = k* qx* L4 / (384 * E * Ix) - fy = k * qy* (L/(GS+1))4 / (384 * E * Iy) - f = ( f 2 + f 2)1/2 ≤ fmax
A4492 Aşık Elemanının Sehim Hesabı
Şekil 11: Örnek Karkas Elemanlarının Sehim Tahkiki
Güneş panelleri alt karkas elemanlarının mevcut çatıya bağlantıları genelde mevcut aşık elemanlarına bağlanacak şekilde yapılmalıdır. Güneş paneli dizi sabitlemeleri (tip ve miktar) hesaplanan zati ve rüzgar uçurma (emme-balonlama) yüklerine dayanabilmelidir. Bunu sağlamak için şu örneklerden yola çıkılması gerekmektedir. Güneş panelleri ve güneş paneli alt karkas ( çelik veya alüminyum profiller) elemanlarının mevcut çatı kaplama hadvelerinden mevcut aşık elemanlarına bağlanacaktır. Birleşim elemanları …. kalitede …mm kalınlığında … adet perçin,somun-cıvata,bulon veya vida ile bağlantı yapılacağı öngörülmektedir. Bu birleşim tipinde parça ve bağlantı elemanlarının hesaplarında çekme, basınç ve ezilme tahkik ve hesapları TS498 yüklerinin yapı üzerine etkimesi öngörülerek yapılmalıdır.
Şekil 13: Örnek Mevcut Çatı Kaplaması ve Güneş paneli-Güneş panel alt karkas elamanları birleşim detayı
Birleşim- Sabitleme Elemanları (Cıvata - Bulon Emniyet) Hesabı;
Ns = π x d2 / 4 x τem(kg/cm2 ) ( tek tesirli ) Ns = 2 x π x d2 / 4 x τem (kg/cm2) ( çift tesirli )
Nçekme = Adişbi alanı x Ϭem (kg/cm2)
NL = d x tmin x Ϭem (kg/cm2) tmin ; min ( t1 ,t2 ) tek tesirlide min ( t1, ( t1+t3) ) çift tesirlide
Mevcut çatı üzerinde ve çatıya paralel kurulmuş Ges konstrüksiyon yapı tasarımında zati, rüzgar ve kar yükleri dikkate alınarak hesaplamalar yapılmalıdır. Ges konstrüksiyon modelleme hesaplarında kullanılacak yönetmelikler; TDY-2007, TS-500, TS-498, TS-648 ve ilgili uluslararası yönetmelik ve standartlarda belirtilen durumlara göre hesapların teşkili yapılacaktır. Güneş panelleri alt karkas elemanlarının mevcut çatıya bağlantıları genelde mevcut aşık elemanlarına bağlanacak şekilde yapılmalıdır. Güneş paneli dizi sabitlemeleri (tip ve miktar) hesaplanan zati ve rüzgar uçurma (emme- balonlama) yüklerine dayanabilmelidir. Ayrıca ges konstrüksiyon taşıyıcı sistemindeki bütün çelik imalatlar korozyona karşı galvanizli olarak imal edilecektir.
Ges tesisinin montajı mevcut yapının üzerine kurulacak ges tesisinden kaynaklanan havalandırma boşluklarına karşı önlem alınmalıdır. Mevcut yapının çatı katmanında su ve yağmursuyu geçirgenliğine karşı özel önlem alınmalıdır. Mevcut çatı kaplamasına bağlama metodları çatı örtüsüne zarar vermemelidir. Mevcut çatı alt kısmı, montaj çalışmalar sırasında kontrol edilmelidir. Hasarlı alt kısım etkili bir hava sızdırmazlığı sağlamaz ve çatı kaplamasına uygulanan rüzgar yüklerini sıkıntılı durumların meydana gelmesine sebeb olabilir. Bu gerekçe ile herhangi bir hasarlı kısım varsa tamir edilmeli veya gerekli kısımları değiştirilmelidir. Ges tesisi özellikle tasarlanmadıysa tesis mevcut çatı dış çerçevresinden uzak tutulmalıdır. Mevcut çatı çevresindeki boşluk kenarlardan yaklaşık olarak 40-50cm içeride olacak şekilde rüzgar etkisine direkt maruz bırakılmadan tasarımı yapılmalıdır. Ges tesisinin kenarlardan 40-50 içeride kurulmasının gerekçeleri; rüzgar yükleri kenar bölgelerde daha yüksektir. Aynı zamanda kenar bölgelerini açık tutarak bakım ve itfaiye hizmetleri için daha iyi erişimi sağlanmış olmalı ve ayrıca mevcut çatı kenarına yakın olan dizileri yağmur drenaj yollarını olumsuz etkilememesi gerekmektedir.
Ges tesisinin hariçindeki elektrik ekipmaları (trafo, evirici, invertör, pano vb.) zorunlu durumlar hariç mevcut çatının üzerine yerleşim ve montajı yapılmamalıdır. Elektrik ekipmanları zorunlu olarak mevcut çatı üzerine montajı yapılcak ise bu ekipmaların yükleri mevcut yapı taşıyıcı sistem kapasite kontrollerinde ilave olarak hesaplara etkitilmelidir. Mevcut çatıdaki kablo girintileri çatı hava sızdırmazlığını etkilememelidir. Mevcut çatı altından geçen kablolar özel malzemelerle geçirilmelidir veya kablo yolları fazla boşluğa maruz bırakılmadan teşkili oluşturulmalıdır. Büyük GES dizilerin kurulumunda ısısal genleşmeler hesaba katılmalıdır. Modül ve taşıyıcı sistem üreticilerine bu konuda danışmalı, genişleme boşluğu bırakılmadan maksimum kullanılabilecek profil uzunluğu öğrenilmelidir.
Bütün işaret levhaları ve etiketler silinmez, açık, kolayca görülebilir, sökülemeyecek, sabitlenmiş ve PV sistemin ömrü boyunca okunaklı duracak şekilde yapılmalıdır. Etiketleme gereklilikleri bu rehberin ilgili bölümlerinde bulunmaktadır. Örnek etiketler aşağıda görülebilir.
Bu Şartnamede tanımlanan bütün etiketlere ek olarak aşağıda belirtilen etiketler de eklenmelidir:
TS HD 60364 (IEC 60364) standardında bulunan tamamlanmış sistemin kontrolü ve testi için gerekliliklerle ilgili maddeler çıkarılmalı ve belgelenmelidir. A.C. devrelerinin kontrolü ve testi TS HD 60364 (IEC 60364) standardında kapsamlı bir şekilde ele alınmış ve buna göre yapılması zorunludur. A.C. tarafı için gereken formlar (TS HD 60364 (IEC 60364) model test sertifikaları) bulunmakta ve istenildiğinde TSE’nin internet sitesinden edinilebilir.
PV sistemde D.C. tarafının kontrolü ve testi hem TS HD 60364 (IEC 60364) standardında hem de TS EN 62446 (Grid connected photovoltaic systems — Minimum requirements for system documentation, commissioning tests and inspection) deki gerekliliklere uygun olarak yapılmalıdır. TS EN 62446 daki kontrol işlemi aşağıdakileri içermektedir:
Bu testler yukarıda listelenmiş A.C. dökümanlarına eklenmesi gereken PV dizesi test raporuna (bknz. ek C) kaydedilmelidir. Kontrol çizelgesinin bütün detayları ve test prosedürleri için gereken rehberler TS EN 62446 içersinde bulunmaktadır
PV santralının büyüklüğüne bağlı olarak, şebekeye bağlanan PV sistemin devreye alınması sırasında ilgili mevzuat ve ilgili teknik mevzuatın hükümlerine uyulmalıdır. Her bir fazdaki A.C. çıkışı 16A’e kadar olan sistemler TS EN 50438 kapsamına girmektedir. Bu da tek fazda (230 volt) 3.68 kW ve üç fazda (400 volt) 11.04 kW’a karşılık gelmektedir. Bu sistemler için herhangi bir ilave devreye alma prosedürüne (bu
dökümanın herhangi bir yerinde tanımlananlardan başka) ihtiyaç duymazlar. Her bir fazdaki A.C. çıkışı 16 A’i aşan ve şebekeye AG’den irtibatlandırılan santraller TSE K 191 kapsamına girmektedir. Bu tip sistemler arayüz koruma devrelerinin tam ve güvenli olduğunu doğrulamak için ilave devreye alma testlerine ihtiyaç duyabilirler. TS EN 50438 stnadırdına göre onaylanmış evirici kullanan daha küçük sistemler ise herhangi bir ilave teste ihtiyaç duymayabilirler. Bununla birlikte, daha büyük sistemler ya da koruma röleleriyle ayrılan sistemler için genellikle röle testi ve koruma sistemi gereklidir. Bazı sistemlerde, özellikle de 50kWp’yi aşanlarda, ilgili şebeke işletmecisi testler isteyebilir.
Sistem kullanıcısına TS EN 62446’da tanımlanan şebekeye bağlanan fotovoltaik sistemler hakkında ve sistem belgeleme, kontrol ve test konularında minimum bilgi sağlanmalıdır. Gereken bilginin özeti aşağıdadır:
Şartnameinin bu bölümü PV kurulumun bir parçası olan bataryalar için ilave gereklilikleri içermektedir. Not: Böyle bir sistem içindeki yük devrelerinin gereklilikleri ve tasarımı bu dokümanın içeriği dahilinde değildir.
Şarj regülatörü bataryanın aşırı yüklemesine engel olmak için bataryayla PV dizesi arasında düzenleyici bir arayüz sağlar. Bu ünite maksimum güç noktası izleme, voltaj dönüşümü, yük kontrolü ve ölçüm gibi fonksiyonları da sağlayabilir.
Bölüm 2.1.2. minimum voltaj ve akım ölçümleri)
Bataryaların uzun ömürlü olması için tamamen şarj etmek önemlidir. Şarj kontrol birimiyle batarya arasındaki küçük ebatlı bir kablo, kontrol sisteminin şarj döngüsünü erkenden durdurmasına sebep olabilir. Bu kablolar, PV dize çıkışının en üst seviyede olduğu noktadaki maksimum voltaj düşüşünün %1’den az olduğu duruma göre boyutlandırılmalıdır. Ayrı batarya algılama fonksiyonuyla birlikte kontrolörler için koruma ekipmanlarına uygun kablo seçilmelidir.
Örnek Batarya Sistemi
Bir batarya önemli derecede enerji depolar ve yüksek hata akımı kapasitesine sahiptir. Bu sebeple, uygun hata ve kaçak koruması sağlanmak zorundadır. Aşırı akım cihazı batarya ile şarj kontrolörü arasındaki bütün topraklanmamış iletkenlerde kurulmak zorundadır. Aşırı akım cihazı (hem sigorta hem de devre kesicilerde) aşağıdakileri sağlanmalıdır:
Aşırı akım cihazıyla batarya istasyonu arasındaki kablonun uzunluğu olabildiğince kısa olmalıdır.
Manuel izolasyon şarz kontrolörüyle batarya arasında ya ayrı bir birim olarak ya da aşırı akım cihazıyla birlikte temin edilmelidir. Yalıtkan iki kutuplu olmak zorundadır (D.C. ölçümlü ve yük ayırıcılı) ve yalıtkanla batarya arasındaki kablonun uzunluğu olabildiğince kısa olmalıdır. Bu cihazın konumlandırılmasında Bölüm A7’deki gereksinimler takip edilmelidir. Not: Kablo uzunluğunu olabildiğince kısa tutmak ve cihazı batarya gazlarından uzak tutmak için yalıtım cihazları genellikle pil şarj ünitesinin yanında (üzerinde olmak yerine) yer alacaktır. Yalıtım sistemi kurulduktan ve sistem tasarlandıktan sonra, batarya bağlantısının kesilmesi durumunda, PV dizesi akımı direkt olarak besleyemeyecektir.
Kaçak Akım Koruması ve Yalıtımın Birleşimi:
Gereklilikler bu rehberin ana bölümlerinde gösterilmiştir. Not: Bazı durumlarda voltaj düşüşünün bölüm 2.1.4.1.’dekinden büyük olması ekonomik anlamda beklenebilir. Buna ek olarak, bütün kabloların ilgili aşırı akım cihazından(en yakın sistem çıkış sigortası/devre kesici) daha yüksek akım değeri olmak zorundadır. Kablo akım değerleri, kurulum metodu, ısı, kümeleme ve frekansdan TS HD 60364 standartında belirtilen düzeltme faktörleri kullanılarak ayarlanır.
Dizi kabloları (yükleme kontrolörünün yukarı akımı) bölüm 2.1.5 de hesaplanılan değere ek olarak en yakın sistem çıkış cihazının kesme akımıyla ölçülmelidir. Bir PV batarya sistemi dizi kablosu ve dizi sigortası tasarımı gibi tasarlanmalıdır ve kaçak akımlar ya dizenin kendisinden ya bataryadan ya da her ikisinden kaynaklanabilir. Kablo akım değerleri, kurulum metodu, ısı, kümeleme ve frekansdan TS HD 60364 bütün standart düzeltme faktörleri kullanılarak ayarlanır. Not: PV kablolar için özellikler ve etiketleme/ birleşme noktasındaki kutular/bağlayıcılar/v.b. rehberin ana bölümlerinde incelendiği gibi olmalıdır.
Batarya seçimi genel olarak bu dokümanın konusu dışındadır. Bununla birlikte, bazı önemli hususlar:
Batarya ebatları genel olarak bu dokümanın konusu dışındadır. Bununla birlikte, PV dizesinin tek şarj regülatörü olduğu yerde etkili bir şarj düzeninin olması için batarya normal olarak ebatlandırılmalıdır böylece PV dizesinin çıkışı, üreticinin maksimumu ile önerilen minimum yükleme değeri arasında kalır. Yükleme/boşaltma değerleri( C ) genellikle formülden ulaşılan saatlik değer üzerinden ifade edilir: Rate = Capacity (Ah) / Time (h). Örneğin, 500 Ah lik batarya için C10 yükleme değeri 50A olacaktır. C5 ile C20 arasındaki yükleme değerleri genellikle havalandırılmış kurşun asitli batarya olan sistemlerde kullanılır.
Kapalı bir yerde batarya kurulumları için odanın ya da alanın en alçak noktasından hava girişi ve en yüksek noktasından ise hava çıkışının olduğu bir havalandırma sistemi sağlanmalıdır. Batarya gazlarından kurtulabilmek için etkili bir havalandırmanın olması gerekmektedir. Bu durum özellikle havalandırılmış kurşun asitli bataryalar için önemlidir çünkü yükleme boyunca ortama hidrojen gazı verirler ve ortamda hidrojenin %4 ten fazla olması durumunda patlama tehlikesi vardır. Aynı zamanda havalandırma sıcaklık sıkışmasını da engeller. TS EN 50272-1 (2010) “Sekonder bataryalar ve batarya kurulumları için güvenlik gereklilikleri’ havalandırma gereksiniminin hesaplanması için genel güvenli bir bilgi kaynağıdır. Batarya şarj üniteleri TS EN 50272-1 (2010) standırdına uygun olarak yerleştirilmelidir ve böylece:
Kurşun asit bataryalar için ideal operasyon sıcaklığı yaklaşık olarak 25 ºC dir ve sıcaklıkların bu değerin çok altında ya da üstünde olması kullanım ömrünün ve kapasitesinin düşmesine sebep olur. Aslında, çok düşük sıcaklıklarda boş bataryalar donabilir ve patlayabilir; çok yüksek sıcaklıklarda ise kapalı bataryalarda ısı artışı oluşabilir. Kıvılcım çıkarabilecek maddeler(sigortalar, röleler vb.) batarya kutusunun içine ya da direkt olarak üstüne yerleştirilmemelidir. Batarya gazları aşındırıcıdır bu yüzden batarya içerisinde kapalı alanda olan kablolar ve diğer maddeler paslanmaya karşı dirençli olmalıdır. Hassas elektronik cihazlar batarya kutusunun içine ya da üstüne monte edilmemelidir. Paralel bir şekilde bağlanmış ünitelerden oluşan bataryalarda ünitelerin aynı termal çevreye ve aynı elektrik bağlantı direncine sahip olmaları gerekmektedir. Daha geniş batarya şarj ünitelerinde her bir üniteyi ayrı ayrı sigortalamak düşünülmelidir
Alanda aşağıdaki uyarı işaretleri bulunmalıdır:
Not: Devre koruması ve yalıtımın bütün noktaları da “d.c. Supply – {insert voltage} V d.c.” ile etiketlenmelidir. Bütün levhalar ve etiketler açık, kolayca görülebilir, sabitlenmiş ve sistemin ömrü boyunca okunaklı bir durumda olmak zorundadır. Uygun eldiven ve gözlükleri içeren koruma ekipmanları, göz yıkama ve nötralizasyon maddesi ile birlikte batarya kurulumunun yanında depolanabilir.
ELEKTRİK TESİSAT BELGESİ Form 1/1 Sayfa no: / (Not 5)
ELEKTRİK TESİSAT BELGESİ İMZA BÖLÜMÜ Form 1/2
DENEY SONUÇLARI LİSTESİ
Yüklenici:…………………………….. Dağıtım kutusunun yeri/Adresi: ……………………………………………………… Deneyde kullanılan aletler: (Marka/No)(Not 4) Deney tarihi:…………………………. Topraklama sistemi:TN-S / TN-C-S / TT Çevrim empedansı:………………………….. Besleme kaynağı nda Ze ………..… dur. Devamlılık:………………………………….. İmza :………………………………… Faz-toprak kısa devre akımı…………kA(Not 3) Yalıtım:……………………………………… Dolaylı dokunmaya karşı koruma yöntemi:…………………………………………………… Artık akım kontrol cihazı:…………………… Denenecek donanım: (Not 5)……………………………………………………………………………………………………..
İşin açıklanması :
TEDA$ GENEL MUDURLUGU 12-33 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||